sábado, 24 de septiembre de 2011

EDIFICAREMOS SUEÑOS

Nos enseñan palabras
Que luego nos prohiben
Okupamos espacios llevadas por la 
Necesidad de expresar, de sentirnos algo
Y alguien en el mundo.
Etxeak okupaten ditugu: denentzako leku bizigarria
Gure ametsak gauzatzeko.
Erresistentzia gure arma.
Zilegitasuna gure eskubidea
Urte askotako urratsak eraitsi dizkigute
Lagun ugariren proiektu, arnasbide eta negar malkoak.
Quiza los sueños son lo único
In-ocupable que nos queda
Allá no llega ningun cacique, ni maquina excavadora.
Pero llegamos todas nosotras con musica, niños y colores.
Kukutza gehiago etorriko dira Bilbon, Iruñean, munduan
Amets gehiago eraikiko ditugu.
Edificaremos sueños 
Que jamás nos derribaran
Porque solo quien sueña es capaz de construir algo digno, habitable.

miércoles, 14 de septiembre de 2011

Rongo- rongo: Rapa Nuiko poetak eta irlako hizkuntza galdua

Rongo-rongo hizkuntza sistema ideografikoa da, hau da irudiz osaturiko hizkuntza. Ezker eskuin eta ondoren eskuin ezker idatzi eta irakurtzen da. Tradizioak esaten duenaren arabera XII-XII mende artean asmaturiko hizkuntza da baina aurkitu, XIX mendean Paskua irlan aurkitu zuten  rongo-rongo hizkuntza. Marrazo haginez eginiko “arkatz” zorrotzak oinarri harturik, egurrezko tauletan margotzen zuten. Izaki antropomorfikoak ziren nagusiki, hainbat jarreratan margotuak. Bestelako uretako zein lurreko animaliak irudikatzen zituzten: izarrak, landareak, hegaztiak... Irudi geometrikoak ere baziren haien idazkietan.
Huraxe zen XVIII mendera arte irlan erabiltzen zuten hizkuntza idatzia. Tangata rongo-rongo izeneko abeslari eta idazle finek ezagutzen zuten idazkera hura eta egur edo harrizko taula batzuez lagundurik, ahozko tradizioa mantentzeko eta memoriarako tresna gisa erabiltzen zuten, besteak beste.
Tauletako inskripzioen esanahaia 1862 eta 1863 urteen artean galdu zen Perutik etorritako nagusiek taulak lantzen zituzten gizonak bahitu zituztenean; ondorioz, Rapa Nui irlatik joan behar izan zuten, esklabu. Hizkuntza irakurtzen eta sortzen zekitenak haien sorlekutik urrun eraman zituzten eta herbestean hil ziren. Haiekin batera, hizkuntzaren sekretua ere hil omen zen.
 Rongo-rongo hizkuntzaren zeinu bakoitzak hitzak, aditzak, mugimenduak eta zenbakiak dakartza: esanahi anitza duten esaldiak. Hizkuntza artea izatetik zein hurbil egon daitekeen erakusten digun historia eta istorio tristea da, heriotzera kondenaturiko enegarren hizkuntza.


domingo, 11 de septiembre de 2011

BESTEAK






Irailak 11 ditu gaur, ez Estatu Batuetan soilik, baita Txilen ere. Txileko Santiagok argazki bestelakoa erakutsi du. Kaleak hustuago egon dira egunean zehar, domekak berez astero oparitu ohi digun arnasaldi garbiago horrez gain. Jendea auzoetan elkartu da, leku esanguratsuetan. Bertaratu direnek Pinocheten agintaldiak desagerrarazitako milaka lagun gogora ekarri dituzte kanta, hitz, olerki, oihu eta negar malkoen artean.

Se han escapado 38 años de las manos de muchos y muchas chilenas y aún siguen buscando no solo respuestas, también a su cuñado, vecina, marido o hija. Y es que la justicia no es del todo justa para todas. Nos han llenado la vista de información borrosa y la boca de rabia teñida de mentira con lo que ocurrió en unas torres cuyo nombre no recuerdo, disculpen. Después todo el mundo grita “justicia!” y en la esquina de la calle el pueblo torturado observa la función desangradose en el pasado, a la espera de un reconocimiento legitimo que les permita olvidar y mirar hacia adelante sin congoja.

Herriak barkatuko ez duela esan dute. Milioka biztanle bizi da Santiago erraldoian eta koadrila txikia elkartu da auzoetako batean. Oraindik ere jende askok errepidearen bestaldera begiratzea erabaki du, desagertuak, hildakoak eta torturatuak errealitatearen parte izango ez balira lez. Baina memoria historikoa berreskuratzea ezinbestekoa da barkatu ahal izateko, aurrera egin ahal izateko, dela herri moduan, dela norbanako gisa.
Estadio Nacional-ean argazki erakusketa izan da. Orain 38 urte bertan atxiloturik izan zen gizon bat mintzatu da, harmailetan bertan, jende gutxiren inguruan. Gizonak ez zuen mikrofonorik. EZ du halakorik behar izan. Bere kapitulua ekarri du kontakizun, kolpe, urradura eta gose artean. Isiltasunak bahitu du gizonaren hitzek txikituriko espazioa.

Hemos dado una vuelta a un pasado no tan lejano a recordar muertos, desaparecidas y torturados. Y la historia se me hace dolorosamente familiar, es como si solo cambiara el hemisferio. Es como si los mismos monstruos creasen las mismas historias y gente de aquí y de alli nos juntaramos a velar cada una de las victimas, siempre asesinadas por los mismos verdugos pero con distinto nombre, cualquiera sea el lugar. Pero mientras exista memoria entre las personas que estamos vivas, existiran todas ellas en nosotras.

Y estaban torturando niños, madre
Y estaban estirándoles los huesos, madre
Y poniendoles electricidad, madre,
Y hora por hora, madre
Tiempo largo, por tiempo interminablemente largo,
Madre.

Y los gritos me envolvian, madre,
Y el mundo giraba enloquecido, madre
Hasta la negrura mas negra, madre.

Y yo lloraba conmovida, madre
Y yo lloraba frenética, madre
Desesperada hasta la última fibra, madre
Y los niños gritaban cada vez mas desesperados,
Madre.
Y yo lloraba, madre, como nunca
Volveré a llorar en mi vida.

María Eugenia Bravo Calderara
Ex prisionera del camarín piscina* Estadio Nacional.

*en el camarín reclutaban a las mujeres para torturarlas, juzgarlas y posteriormente asesinarlas. Cuando llegaba la Cruz Roja a inspeccionar la zona, metían a todas las mujeres en la piscina, las cerraban la boca y tapaban la piscina con ellas dentro, para que nadie supiera de ellas.

miércoles, 7 de septiembre de 2011

QUETZALPAPALOTL: PINPILINPAUXAK, PINPIRINAK...MARIPOSAS


Eta, bat-batean, zinezko tximeleta zuri bat – mitxirrika, inguma, txoleta – hegan etorri eta justu goroldio hartan pausatu zen, eta Moro astoa guregana abiatu zen belazean barrena, eta hegazkin bat zeruan azaldu zen atzean estela bat uzten zuela, eta zeru hartan bertan eguzkia sartzeko zorian zegoen.

Bernardo Atxaga. Soinujolearen semea

 

Silviok kontatu zuen pinpilinpauxa bitxi batzuen istorioa. Eta nik pinpilinpauxak maite ditut, areago euskaraz aritzen natzaienean. Orain denbora luze ez dela, euskarazko hitz ederrenetakoen zerrendan irabazle atera zen. Zein zaila den niretzat euskarazko hitzik ederrena hautatzea...baina edozein kasutan,  hitzak dauzkan baliokide piloa ezagututakoan, mitxeletek erabat liluratu ninduten. Sorgin-oiloak ere badira geurean, eta mitxirrikak...

Gatozen kontakizunera. Aztekak hain geratu ziren pinpilinpauxarekin harriturik non Quetzalpapalotl edo pinpilinpauxa sakratua izena jarri baitzioten. Pinpilinpauxa hildako heroi eta gudarien irudikapena zen, baita haien etxea zeruan zeukatenena ere. Erditzerakoan hiltzen ziren emakumeen ikurra ere bazen pinpilinpauxa eder hura. Arimak pinpilinpauxa eta kolibri  bilakatzen ziren.
Beraz, Mexiko bailarako náhuatl kulturaren arabera pinpilinpauxak hildako gudarien arima ziren, odolusturiko amena. Zendutakoak lurrera itzultzen ziren koloretsu eta eder, bizirik zirautenen bizitza alaitzeko edo. Sinboloak badu oroitzapen eta maitemin kutsua, ez-lekuen hutsunea. Edo lekurik ezarena.


Mariposas



Hoy viene a ser como la cuarta vez que espero
desde que sé que no vendrás más nunca.
He vuelto a ser aquel cantar del aguacero
que hizo casi legal su abrazo en tu cintura.
Y tú apareces en mi ventana,
suave y pequeña, con alas blancas.
Yo ni respiro para que duermas
y no te vayas.

Qué maneras más curiosas
de recordar tiene uno,
qué maneras más curiosas:
hoy recuerdo mariposas
que ayer sólo fueron humo,
mariposas, mariposas
que emergieron de lo oscuro
bailarinas, silenciosas.

Tu tiempo es ahora una mariposa,
navecita blanca, delgada, nerviosa.
Siglos atrás inundaron un segundo
debajo del cielo, encima del mundo.

Así eras tú en aquellas tardes divertidas,
así eras tú de furibunda compañera.
Eras como esos días en que eres la vida
y todo lo que tocas se hace primavera.

Ay mariposa, tú eres el alma
de los guerreros que aman y cantan,
y eres el nuevo ser que se asoma por mi garganta.

Qué maneras más curiosas
de recordar tiene uno,
qué maneras más curiosas:
hoy recuerdo mariposas
que ayer sólo fueron humo,
mariposas, mariposas
que emergieron de lo oscuro
bailarinas, silenciosas.

Tu tiempo es ahora una mariposa,
navecita blanca, delgada, nerviosa.
Siglos atrás inundaron un segundo
debajo del cielo, encima del mundo.
Silvio Rodriguez

jueves, 1 de septiembre de 2011

HIZKUNTZEN INTERNAZIONALIZAZIOA


 Que te hablen en tu propia lengua es como que te abracen.
Lio, cantante portuguesa


Askotan pentsatzen dut non nagoen. Eta zertan. Askotan ideien zurrunbiloan galdu egiten naiz eta ez dut ezer ulertzen. Klaseak ikasleez beterik, euskara ikasteko irrikitan. Ilusioz.
Eta neure herriaren enbaxadore txiroa sentitzen naiz orduan. Mapari begira jartzen naiz eta "neure" herri batetik bestera joateko distantzia itsasoan ito egiten zait. Urrun nago, aizu.
Besozabalik hartzen zaituzte ikasleek, goxoki berria dastatzeak sorrarazten duen zirrarak dir-dir egiten die begietan eta ni pozez betetzen nau horrek. Baina soka luzeak urradurak dakartza..
Hamar mila kilometroko distantzia zeharkatu dut neu naizenaren zatitxo bat herri honi eskaintzeko asmoz, eta era berean, galtzeko arriskuan dagoen hizkuntza hori berori ( klasean erakusten ari naizena, bai) etxean utzi dut.
Besarkada bailitzan hartzen dut ikasle bakoitzak euskaraz botatzen didan hitza...bihotza handitu egiten zait hizkuntzaren ezagutzan gehiago sakondu nahi dutela eskatzen didatenean. Elkarrekin kantatzen dugu, elkarrekin jolastu: euskaraz.
Etxera itzultzen naiz askotan, teknologia berrien abantailak, nonbait. Zer berri dagoen jakin gurean emailak eta egunkariak arakatzen ditut, besteak beste. Gure herri txikia  herri erdaldun askok inguratzen dute.
 Hiru orduko distantzia kurritzen dut Euskal Herritik erdal herri batera jotzeko. ZEnbat autonomia erkidego gehiago ditu estatu espainolak? zenbat hizkuntza ofizial daude estatuan? Pena sartu zait odolean.
Munduan gure hizkuntza ezagutarazteko ehun eta bi antzezlan, proiektu eta bidaia egiten dugu, gure hizkuntza ez dugu plazara ateratzen, munduko beste estratosferara baizik, baina bidaia txiki haietan murgildurik, auzokidea "egun on" duina esateko gauza ere ez da. Okerrena zera da: ikasteko inolako interesik erakusten ez dutela, ingelesa, alemanera edo frantsesa ikasten itsuturik ei daude.
Internazionalizazioak ez du hizkuntza gutxitua salbatuko. Munduari erakustea gauza polita da, baina errekonozimendua lortze aldera, hizkuntza txikiak nazionalizatu beharko lirateke, hau da, estatuko hizkuntza ofizial guztiak estatu espainol guztian irakatsi beharko lirateke, alegia, errespetuzko keinua ( besarkada) erakutsi parean daukagun auzokideari. Galiziara joan eta muitas graças irribarretsua oparitu; Bona nit gosetia eskaini jatetxeko langileari eta begiak zabaldu penintsulako bazter askotan egun batean hizkuntza bizirik izan zuten lekuari, haren ondarrak dastatzeko besterik ez bada ere.