Males de altura

Txileko aldizkari batean galdurik gelditu zen olerkia ekarri dut Dortoliren etxera.

Olerkiak neure bizioaz hitz egiten du, zoriontsu egiten nauten mendiez, hain zuzen ere. Arrotz egiten zait gaztelaniaz idaztea hain kontu berezia baina ez dut itzulpenik egin nahi izan, bere horretan berridatzi dut hemen.

Pertsona bereziak daude olerkian, mendiak nirekin deskubritu  dituztenak, mendiekin gozatzen irakatsi didatenei oparitu nahi  diet.

Batzuei ezagun egingo zaizue sentsazioa. Ziur naiz.

                                                     ALLA ARRIBA

Gaia: las alturas

Pienso que allá olvidaré

Que volaran sueños, tormentas y des( encuentros)

Pienso que hablaré contigo

Que tán mía te siento a tu lado, entre nubes.

La mochila se aligera

O eso creo. Porque no es cierto.

La montaña no te deja huir, la altura no te regala aire.

Los problemas escalan contigo; las piernas te pesan. 

Comprendes que  ella no perdona,

Solo te da permiso para habitarla un rato

Quíza a muchos metros de altura, quizá a más.

Y en un momento

Todo lo demás se aligera, se convierte en viento

Y lloras de alegría

Oh, que mal de altura más rico...

 

AMMONITES: mendialdea itsaso izan zeneko garai hura

 

Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí

Augusto Monterroso

Antzinako musika tresnak izan zitezkeen..emakumeen apaingarriak, lepoko edo belarritakoak...Gure barraskiloak ere izan zitezkeen, geologian adituak ez garenon begirada hutsaletik..

Bada, "ammonites" izeneko moluskuak  kasik edonon  topa ditzakezu Andeetako mendilerroan zehar, Lagunilla mendi inguruan bereziki, San Josetik ordu bira dagoen haranean, Morao lakutik gertu.

 Menditzar liluragarriez babesturik dago inguru hura; milioika urteetako horma erraldoiak azaltzen dira labankor, edozein eskalatzaileren amets. Plaka Ozeanikoa da hormatzar hura, itsasoa, alegia. Itsas sakona, lurretik ehunka metrotara zegoen mundua.

Baina itsasoa lurmutur honetan sumendiz beterik dago eta sarritan egiten du dardar. Imagina ezazue lurrak zenbat urte beharko zuen  itsasotik banatu eta milaka metro hazteko, harik eta egungo mendilerroa sortu den arte.

Ikertzaileek neurgailu gisa erabiltzen dituzte fosilak, naturaren erlojua dira. Haien laguntzaz animalia eta harrien adina asmatu ahal dute, zehatz.  Zaharrak dira gero. Denboran atzera egin ahal dugu 320 milio eta 65 milioi urte inguru. Ammoniteak naturaren Rolex partikularrak dira.

Liluraturik ibili naiz harri artean arakatzen, koloretako xaflak, fosilak...ume txikien modura aurrera eta atzera, argazki makina lagun, ordura arte koxkorrak besterik ez ziren forma bitxiei begira..

Orain ordea gauza berri batekin ohartu naiz: kontua ez da harriek berbarik egiten ez dutela, milioika urte ixilik egon direla baizik.

MUXU ARROTZAK

Hizkuntzek elkarrengandik bereitzen gaituzten bezala, elkartzeko aitzakia ere izan ahal dira. Harresiak apurtu eta desioen sortzaile bilakatzen dira. Hizki berriak ahoskatzen ditugu, musu berriak deskubritu.
Mihia jostari aurkezten da, irla ezezagunak konkistatu gurean. Ezpainak margotzen ditu, arrotz zaigunaren jakinmina elikatzen du.
Hizkuntzak ere bazter gaitzake, hargatik atea beldurrik gabe zeharkatu behar da. Zirrikitu hartatik begiratu eta hitz bakoitza jan, musutruk. Eta musu-truk.....

Una vez, por cortesía me enamoré de una extranjera, condición reversible de la extranjeridad.

Yo para ella también era un extranjero.

Su lengua, que picaba como un áspid,

No era idéntica a la mía,

Y yo, por cortesia 

Dejé que fuera suya la primera.

Amarnos fue comenzar por la letra a.

Hube de explicarle las crónicas medievales

Y pronunciar, pausadamente, la palabra aproximación.

Se asombraba de mis íes

Y del color de nuestros mares;

A mí sus eses me parecían demasiado guertes

Y me sorprendía el nombre de sus calles.

Su lengua -además de voraz-

Era difícilmente traducible

Y yo en vano buscaba equivalentes

Para la frase: " Te amo. Tengo nostalgia de tus manos"

Como ciegos tuvimos que amarnos

En códigos diferentes

Y no estaba siempre seguro de que ella me entendiera.

" Las leyes de la hospitalidad"

La nave de los locos, Cristina Perí Rossi

RUKA: gure baserria

Maputxeen etxea lastoz eta enborrez eginikoa zen; sortaldera zuzendurik zegoen, Puelmapu aldera. Forma erdi borobila zuen eta etxeko sua gelaren erdian zegoen, senideak haren inguruan jarri eta kontu kontari aritzeko.

Antzinean ruka eraikitzeko Ngen-mapu ispirituari baimena eskatu behar zioten, hark lekua erabaki zezan. Rukako jabea izango zenak hura eraikitzeko tresnak bilatu behar zituen eta komunitateko gainontzeko kideek rukaren eraikuntzan laguntzen zioten "rukatun" edo "rukan" izeneko taldekako lanean.  Lana bukatutakoan komunitateko kide guztiek herri-bazkaria egiten zuten, elkarlana eskertu eta ruka berriari ongi etorria emateko.

 

"Baserri txarrak errota urruti"

 Geure baserriak XII mendean sortu ziren eta haiek ez ziren geureak, gu baserriarenak ginen. Baserriak  izana eta abizena ematen zigun. Baserria gure jabea zen bertan bizi ginen bitartean; bizilekuz aldatuz gero, baserri berriaren izena hartuko genuen abizen. Baserria inguruaren deskripziorik zehatzena dugu, trinkoa. Irmoa.

Baserriak etxeko sua gordetzen zuen, kondairak eta hizkuntzaren gordailua zen, sinesmenen mundua eratzen zuen eta etxekoen ekonomia bermatzen zuen. Gerora gaztelatarren lege berrien inposaketaren ondorioz, administrazioak abizenen sistema osatu zuen eta abizenen mugikortasuna galdu zen. Tradizioa ez galtzearren ordea, euskaldunak hartara egokitu ziren, baserriaren sena bizirik mantentze aldera.

Egun, modernidadeak baserrien tradizioa zapuztu du eta hark gordetzen zituen tradizio ugari historia dira. Historia eta istorio, euskaldun askoren abizenen baitan gure arbasoen kosmobisioa gorderik baitago.

Gotzon Garatek argitaraturiko "Atsotizak" liburuan badira baserriari buruzko zenbait errefrau eta aipamen. Baserriak euskaldunengan zuen garrantziaren erakusgarri dira, inondik ere.

Perras Cojos

En Chile se pintan las calles

Con restos de terremoto y arena de tsunami

Las grietas son re-bautizadas en edificios post-coloniales

Que intentan guardar el alma de los caidos.

El aire se va de vacaciones al sur

En busca de verde mas verde, algo de paz y una fotografía azulada.

El Mapocho observa guacho

Todos los retazos de historia, mugre y gloria perdida

Con la que una vez fue Rey. Y reina.

Un lienzo se entrevé quejoso, avergonzado

De norte a sur; de este a oeste

Son retratos de personas, abandonos e idiosincrasia perturbada

Trazan una linea fina entre la desdicha y alguien.

Acompañantes vampiros de esta recién nacida Chile

Autoproclamada nación, libre y rica. 

Paradojas que se ahogan en el Bio-bio re-secado

Y se electrocutan bajo el sol de Atacama.

Perras huerfanas de patas, cojas de vida.

Perros vagabundos de almas perdidas.

                                                                                 ...todo ello también es Chile.

Pobladoras: las poetisas fantasma del 73

Diktadura eta eremu ez-demokratikoaren baitan herri xehea zapalduenetan zapalduena izan ohi da: emakume eta haurrak, esaterako.

En 1973 durante el periodo pinochestista surge el movimiento de las pobladoras donde se plantean las relaciones de género bajo el sistema dictatorial en el ambito privado. Se crea una vanguardia de creación artística “under”. Eran mujeres desconocidas en el ambito cultural, provenian del mundo que no vemos. Eran invisibles, no-reconocidas. Pero eran.

Eta halaxe sortu da mamuaren kontzeptua: egon badagoena, “ez” egon arren. Pobladoras izeneko mugimenduak aldizkariak sortu zituen, erralitatea, elkartasuna eta egunerokotasunaren zubi bakarra.

Emakumeek ezizenak erabiltzen zituzten idazteko, bizitzari idazten zioten, haien arte partikularraren sortzaileak ziren. Pero era arte de la calle, del populo maltratado, de la escoria que se negaba a desaparecer del mundo. Ellas lloraban, se quejaban, denunciaban. La solidaridad adquiere un matiz general, una desaparecida se convierte en “todas” las desaparecidas.

Haziz doan diskurtsoa ehunduz doaz emakumeak: hasieran beldurrez baina gerora, beldurra bazterrean utzi eta borrokarako deia egiten dute, iraultzaile. Adquieren sus boletines un doble objetivo: se convierten en un movimiento transgresor, y en una autoafirmacion identitaria. Alejadas del discurso refinado de la escritura de mujeres, ellan describen lo que se esta viviendo, con un discurso fuerte y directo. Bién es cierto que la forma de contar las pesadillas de cada día suavizan el fondo, lo enternecen, pero siempre alejadas del clásico romanticismo.

Haiek ez dute irakurlearen onespena bilatzen, ez daude unean-unean irakurri eta entzuten denarekin kezkaturik, ez doaz armonia edo osotasun horren bila. Ez dira kritikaren beldur. Hitz artean askeak dira.

Es un impulso nacido de la necesidad de contar. Retratan la mirada con la que observan el mundo, alejadas del cliché de la escriura femenina o masculina. Las teorizaciones corresponden a las intelectuales o artistas renombradas en ese momento, ellas toman el rol y lo utilizan. Y crean mitos, y rompen otros.