Erailketen sozializazioa:futbola eta femizidioak

1960, Dominikar Errepublika.

Leonidas Trujillok gidatutako diktadurak Mirabal ahizpak erail zituen azaroaren 25ean. Egun hura hautatu dute emakumeok pairatzen dugun era guztietako bortizkeria salatzeko.

2014, Txile.
Azarora arte 56 femizidio eta beste 100 saiakera.  

                                               

Azaroaren 25ean emakumeon aurkako bortizkeria salatzeko nazioarteko eguna ospatu zen eta horren harira, jarduera ugari antolatu zituzten munduko hainbat  hiriburu, herri eta auzotan.

Gauza berezia da halako aferak salatzeko elkartzen garenok  transmititzen dugun energia.  Alameda morez blaitu genuen eta amorruaren ordez, gauzak aldatzeko indar handiagoa bildu genuen. Horixe komentatu nuen eskola feministako kide batzuekin, zein erraza den komunikazioa, zein erraza den elkar ulertzea gure artean.

Astegun zuria zen, arratsaldez, auto eta jende gehien ibiltzen den unea; nekez iritsi ahal izan nintzen elkarretaratzea hasi behar zen lekura, ehunka, milaka lagun lanetik ihesi, autoilarak, sargoria eta hiriaren distantziak. Kaosa. HItzordura iritsi eta oasi txiki batean nintzela zirudien, txarangak, musika, pankartak, mezuak…. bizipoza eta aldarrikapena eskutik helduta, ondo!

Biharramunean, elkarretaratzearen argazki bila ari nintzela, auzo batean bikotekideak eraildako emakumearen albistea irakurri nuen. Beheraxeago, letra xehean, bi neskatoek pairatutako bortxaketa saiakera.

Beste komunikabide batean antzeko kasuak irakurri nituen, herrialde ezberdinetan jazoak. Iturriz aldatu eta berdin antzera, jipoiak, inora ez doazen salaketa kasuak, femizidio gehiago.

Azaroaren 3oean futbol partida bat jokatu zuten Madrilen. Galiziako jarraitzaile batzuk busean joan ziren Madrileraino. Bertan, faxista talde bat zain zuten, ongi antolatuak , borrokarako prest. Eraso horretan Galiziako lagun bat erail zuten; handik ordu bira bi taldeek partida jokatu zuten. Bien bitartean, erailketaren berri ematen hasi ziren: jendea asaldatuta zegoen. “Nola da posible? faxistak putakume hutsak dira, polizia…ere bai. Hau lotsa, halakoak gertatu behar izatea ere….”

Komunikabideetan albiste nagusia izan da; faxistak eta biolentoak futbol zelaietatik kanporatzeko neurriak aztertzen ari dira, jendarterako arriskutsuak direlakoan.

Bateria agortzeko daukat ordenagailuan. Erail edo/eta erasotzen duten emakume bakoitzarekin instituzioetatik erantzun bera jasoko bagenu…..zer…….?

Ordenagailua itzali egin zait. Bateria agortu da.

Cloacas y ricos.

  

 http://www.elmostrador.cl/pais/2014/11/17/el-incidente-zorron-de-la-udd-y-el-senado-de-chile/

Oharra: Goiko albistean oinarritutako hausnarketa xumea..... La lectura del artículo me ha gatillado un par de cuestiones que he querido introducir en esta entrada. Salud!

 

Gogorra da  botere banaketa hain bortitzean oinarritutako jendartean bizitzea. Klaserik gabeko klasismoan bizi dira, pozik eta boteretsu, haiena baita klase bakarra. Besteak ez dira inor, izen- abizenik gabeko auzokideak, oparitasunik gabe bizi direnak, zikinak. Estetika berdintsua, ile kolorea, lurrina, ibilkera...zantzu ageriko batzuk baino ez. Proiekzioa eta etorkizuna eraikitzeko bideak dira kezkagarri, bide bakarra dute ardatz Txile anitzean. Eta eraikuntza horretan, biztanleen % 98 kanpo dago.

Una clase de tiranos que saca los colores y deja en evidencia a una sociedad escandalosamente segregada y clasista. Se piensan clase única, el resto no tienen, no son. Individuos anónimos sin nombre y apellido, gente que habita las cloacas de la ciudad, dicen, allí abajo, pasadito Baquedano o Plaza Italia, lugares donde los alérgicos ni se asoman, no vaya a ser que se les pegue el moreno de la piel y lo negro de sus cabellos. Cloacas son Santiago Centro y alrededores donde se acumula el smog y el Mapocho se tiñe más oscuro, como la tez de sus vecinos, kilometros más abajo de donde comienza el camino del agua clara y fría producto del deshielo de la cordillera. Ellos y ellas  la observan todos los días, afortunados de las alturas en la Cota Mil, con calefacción central, dos autos y estudios especializados en ser ricos, magíster con prácticas inclusive.

No sé, la gente mira de reojo, esquiva el comentario, las reflexiones siempre salen de la boca de las mismas personas, gotas de escándalo y vergüenza ajena para un coctel caduco. Pero la navidad se aproxima y la temperatura sube. La bilirrubina se dispara en las tarjetas de crédito y no pasa nada, seguimos soñando deudas y miseria, mirando a las alturas a ver si la contaminación nos permite ver la cumbre de algún cerro y las escaleras que llevan al lujo y la ficción.

Sailkapena beldurgarria da: ABCD, ortografia klasea (edo klase ortografikoa) dirudi. Hezkuntzak banaketa eredu horiek elikatzen ditu txiroak animalia basatiak bihurturik eta  aberatsak ikuskizun horretako produkzio arduradunak dira. Eskeko jaio zirenak, eskeko hilko dira. Peso artean jaio zirelarik, dolarrak izango dituzte gosari, ospea hamaiketako gisa eta urrea hilkutxan. Bien bitartean hiriari harresi berriak eraiki dizkiote herri xehea boterearekin nahas ez dadin, egun, Txilek ez baitauka justizia soziala sendatuko duen txertorik.

Heroínas anónimas.

Por causalidad, sin queriendo, en un café en Bellas Artes, centro de Santiago, escuché una entrevista que le hicieron a una mujer. La voy a llamar Clara. Ella había dejado de ser creyente y la entrevista estaba dirigida a las razones que la llevaron a divorciarse de la iglesia.

Siento confesar mi incontinencia a escuchar conversaciones ajenas aunque aquél día agradecí mi descaro; disimulé como corresponde, el libro que llevaba me permitió ser testigo de aquella confesión mientras aparentaba que leía. Durante esos veinte minutos no avance una sola línea.

Clarak hura eta bere familia erabateko txirotasunean hazi zirela kontatu zuen. Ama goizerik alargundu zen eta ez zuen bi alabak elikatzeko beste sosik irabazten. Hartara, poblazioko jantokira bidaltzen zituen bi txikitxoei jatekorik falta ez ziezaien. Komeriak bizi zituzten eta lehen pertsonan aipatu zituen, banan banan, errealitateak literatura gutxi erakusten duen gisan. 

DOmekak egun sakratuak ziren. Domeketan mezara joan ohi ziren jainkoarekin hitz egitera. Jainkoak ordura arte egindako bekatu guztietatik salbatuko zituen eta lasai jarraitu ahal izango zuten haien miserian, bekatuetatik askaturik.

Emakume hura, artean neskatila, ez zen jainkoarekin oso fio. Galdera ugari zituen eta galdera horien erantzuna ez zegoen igandeetako sermoietan, kale gorrian baizik. Baina inertzia gaiztoak astero astero leku berera bidaltzen zuen aitaren hutsunea puztu eta haien zorigaitza koiperik gabe dastatzera. Salbazioa iritsitakoan bizimodu duinagoa izango zuten.

Nerabezaroan galderak bikoiztu egin ziren eta pixkana, liburuetara jotzen hasi zen jakinminak kutsaturik. Jende askok fededuna izateari uzten dio arrazoia erabiltzen hasten denean, nonbait, eta hura izan zen Clararen lehen inflexio puntua. Historia liburuak irakurtzen hasi zen, beste kultura batzuetako pasadizoak, kosmobisioak, mundua antolatzeko modua.

Munduaren jatorriaz asko irakurtzen hasi zen; natura, jainko eta jainkosa ugari, bestelako erritoak...apaizari inoiz entzun gabeko historia zen beste hura, harentzako zentzudunagoa, errealagoa. Edozelan ere, bere bizitza irakurtzea besterik ez zegoen, kapituluren bat gaizki kontatu ziotela berresteko.

Adinean aurrera egin eta mutilak ezagutu zituen. Zalantza berriak, beldur zaharrak. Sexurako grina ate joka zeukan baina aurrean zuen haragi zatiak ez zuen zertan haren bizitzako gizona izan, sexu grinak ez baitauka ipuin erromantikoekin zerikusi handirik. Hori gerora jakin zuen.

Hogeita zortzi urte zituela narrutan egin zuen lehenbizikotz eta izugarrizko damua zuen; damua jesukristok eragina izan zen, ez dastatu berri zuen esperientziak. Nolatan larrua jo nire senarra ez bada?. Bilaketa kiribildu zitzaion eta erantzun gehiagoren beharrean zen. Hogeita hamairu urterekin

elizaren magaletik askatzeko erabakia hartu zuen, kitto ipuinak.

Lan berria etorri zen ostean, eta bere burua maitatzeko modu iraultzailea: askatasuna.

Zorionez, elizatik askatzeko momentuan Clarak ez zuen seme alabarik, zorionez diot, berak hala aipatuta. Emakume ugarik hausnarketa prozesu hura burutzeko astirik ez daukate amatasunaren zurrunbiloan erori orduko. Emakume txiroak dira haietako asko, haien bizitzaren norabidea gidatzeko baliabiderik gabe. Baliabide falta horrek erlijioaren gurpil zoroan lotuta jarraitzera darama, zalantzazko izpiekin baina ate berriak irekitzeko astirik ez.

Hauexek dira Clarari entzun nizkion berbak. Berba duinak, ziurrak. Damurik gabeko esaldi sorta kateatuta. Poza zerion Clarari, hartutako erabakiez harro.

Egunotan elkarrizketa horretan pentsatzen aritu naiz. Clara gehiagoren testigantzak faltan ditut erreportaia eta aldizkarietan; ez dakit entzundakoa  zein aldizkaritan argitaratu behar zuten eta bere bizipenak entzutera gonbidatu ez ninduen arren, haiek aditu nituen eta zirrara berezia eragin zuten nigan. Horrexegatik dedikatu nahi izan diot sarrera hau, pertsona ttipien handitasuna ospatzeko, kalean gizon eta emakume eredugarriak daudela gogoratzeko, hain zuzen ere.

Txile 1973-2014. Harmailen memoria, gure memoria

Irailak hamaika izan ditu gaur, egun berezia Txilen. Gaur Pinochetek Txilen estatu kolpea eman zuenetik 41 urte   iragan dira. Salvador Allende erail zuten orduan, eta harekin batera herria eraikiz zihoan amets ugari lurperatu zituzten. Allendek herri sozialista zuen amets eta helburu, umeek ogi zatirik faltan ez izateko borrokatu zuen, denek eduki behar zuten ikasteko eskubidea, literatura, musika, artea….oinarrizko beharrizanak bilakatu zituen, herritarren eskura. Elkartasuna ardatz harturik harilkatu nahi zituen politika guztiak, garraioa, langile eskubideak, elikadura subiranotasuna. Ez ziren gehiago hitz arrotzak izango, herriarentzako izango ziren denak. Amets hura 1973ko irailaren eguerdi hartan zapuztu zen. Bonbardaketa La Monedan eta kea behelainopean. Betaurreko hautsiak ametsekin batera, azken berba duinak presidentearen diskurtsoan ” zuengana zuzentzen natzaizue azken mezua izan daitekeen honetan, zuengana langile, ikasle, gizon, emakume, nekazari, idazle…” Estadio Nacional belodromoak urterik urte egun hura berreskuratu eta oilo ipurdiak gorputza astintzen du. Bihotzetik begietara, begietatik lurrera doaz ihesi malko lotsatiak. Hotzikara. Historia.

 Atxilotu eta preso politikoek haien lekukotza kontatu didate argazki matean. Gorputza zimurtuago: 41 urte joan dira. Bizitakoa ordea presente dute denboran aurrera egin arren. Bidaialagun asko errepide bazterrean geratu zaizkie. Haiek entzun eta norberaren gorputz zati bat desagertuen koxka bilakatu da, lepoa uzkurturik, oin puntak hotz.

E.N zelaiak ia 50.000 lagun hartzeko gaitasuna du, eserlekuetan jarrita, hamarkada batzuk lehenago ez bezala. Aulkiak ditu ezker eskuin. Baina bada jesarri ezin daitekeen harmaila zatia; atxilotuen bizileku izan zen luzaroan, izua, amorrua eta minaren harmaila da. Memoriarena ere. Ezen memoriak sufrimendu hura munduan ezagutarazi eta lekuko iraunkortzat hartu du.

Harmaila zorigaizto hauetan jesarrita idazten ari naiz lerro okertu hauek, urteurrenerako bereziki zabalduak. Emakume batzuk atzerago dira, maputxeraz kantuan, gozo. Oilo ipurdia berriro ere, zimurdura berria gorputzean.

Ama gazte batek kandela bat piztu du nire alboan, alabarekin mintzo da: harmaila hauetan torturatu eta desagertuak jesarri ziren azkenekotz – txikitxoei azaldu die-, eta egun, memoriaren lekuko gisa harmailek bere horretan diraute, berriztu barik, duela 41 urte bezala. Pittin bat ez deusago sentitu naiz, baina halakoak sentitu behar ditudala ulertu dut orduan, memoriak bere lana ondo egina duen seinale, desagertu eta torturatuak gure baitan bizi diren seinale, justizia egin eta hura lortu bitartean bederen. Ostean, memoriak leku atseginago batean gordeko ditu.

Askeak izan nahi dugulako. Simplemente, queremos ser libres.

 

Galdera-erantzunak, justifikazioak, azalpen aldrebesak, dikotomiak.  Elkarrizketa bideratuak, aurpegi okerrak..ez dut deus ulertzen, diotsue, sarri. 

Historia hurbilari buruzko apunte batzuk, gezurrak kolpaturik, egiak ageriago. Begirada harrituak ( harrizko begiradarik ere izan da, inoiz) , berben dantzak erdaretan eta batzuk hizkuntza ttipiekin ametsetan. Ruperrek ondo asko zioen, zein nekeza den euskalduna izatea.  Nekeza eta ederra ere, hizkuntzek ematen dizuten esklusibitate edo bakantasun horretan igerian, bakarra eta berezia zarela sinetsarazten baitizute berbek, eta berben birek, eta itzulpenik ez daukaten usainek. 

Fotokopia merke ugari dago salgai cool adjetiboaren magalean, sekula ez gara lehen lerroan egongo, beharrik ere ez dago. Itzalean bizitzera ohitu ginen IX. mendean eta gaurdaino halantxe gabiltza; tarteka, eguzki printze batzuk Pirinioetako berdegunetik agertzen dira mundura, irribarretsu, "hemen gara" oihukatu nahi izango balute lez. 

Arrazoiak askotarikoak izanik ere ( noreberaren pentsatzeko askatasunaren baitan zilegizkoak diren heinean, eztabaidarik ez luke behar), Axurmendik garagargo eta apunte artean hamaika aldiz izandako eztabaida kristografikoei eman niezaiekeen erantzun borobila oparitu dit: askeak izan nahi dugu, beste barik. Gainontzekoa, historia liburu ez ofizialetan irakurgai.

MANIFESTU ATZERATUA

Joxe Azurmendi. 1968  (euskaraz osorik. Behean pasarte batzuk gaztelaniaz)

 

Panfleto bat idatzi nizun

kondenatu nahi banauzu
injustiziarik kometa ez dezazun.

1

Gure herriak ez dauka kondairarik.
Pobrea da. Ez dauka
pirata koxkor pare bat
langile sofritu batzuk,
muga zentzugabe asko,
mila zorigaizto
besterik. Ez da gutxi.
Euri gortina batek ixten du
gure kalendarioa.
Ez, ba, bilatu kondaira unibertsalen
liburu handietan gure inperiorik.

Aginako zero bat zen
gure inperio guztia.

Ta euskalduna konforme zegoen.
Ta libre izan nahi zuen.
Baina libre izatea
gauza ikaragarri zaila da
Marx bat
edo 1789 bat izan ez duen
herri zorigaiztokoarentzat.
Zerekin pagatu behar du?
Ikaragarri zaila da.
Ze guk ez daukagu
pirata pare bat, langile on batzuk,
muga txar gehiago eta holako zerbait
besterik. Kalderilla hutsa.

Baina libre izan nahi dugu,
zer kulpa daukat nik.
Eta txeke zuri faltsu baten antzean
Gernikako arbola bat asmatu diguten arren
libre nahia bekatu balitz bezala,
aitzakiaren bat beharko bagenu bezala,
guk, guztiz xinple, libre izan nahi dugu.
Nahi dugu, besterik ez.
Hauxe baita gure engainu azkenekoa:
libre izan nahia justifikatu behar dugula
pentsarazi digute
lehen kanpotik eta barrutik orain.

Eta San Inazioren, Xabierren, Txurrukaren
eta Elkanoren eta Habeas Corpusen
eta nik dakit noren
gomendio guztiak biltzen
eta banatzen
saiatu zaizkigu gure kausaren
abokatuok. Libre izateko
inoren baimenik beharko balitz bezala.
Herri izateko inoren gomendiorik
beharko bagenu bezala.
Horiek libertaterik
ekarriko baligute bezala.
Ta ez horiengatik, ezpada
guzti horien kontra
nahi dugu libre izan
kondaira guztiaren kontra.

Oi, libre izatea eta handi izatea
nahasi diguten gureak!
Libertatea handitasunarekin
edo kondairarekin
edo ta agian norbaitek (oi, bi aldiz gaixo!)
moralarekin
defendatzen digutenak!

Poema txar batean
deklaratu behar diot
gure gauari ezetz.
Goizaren kontra,
Gernikako arbolaren kontra
eta herriaren alde.
Deklaratu behar diot kaleari
gure jauntxoak ez direla
sekula gure herria izan ta izango.

Gure jendea pobrea da, trixtea da.
Gure jendea ez da poesia batean kabitzen.
Gure jendea ona da. Kulpa gabe
hiltzen da, handitasunik gabe
bizi da, sekretuan maite du
(tabuak errespetatzen ditu),
errezatzen du (tradizionalista da)
engainatu egin dute,
ez da asko fiatzen. Gure jendea
bulgaritate hutsa da.
Inpresionistek bakarrik pintatu dute.
Edozein etnologoren armario batean
dago, eskuliburu batean
deskribatzen da.

Hau zen nire Gernikako arbola guztia.

2
Nik ez dut bakerik nahi
ze bakea ez da libertatea
(kasi ahantzia neukan
zaharraren zaharrez).
Baina prosaiko aurkitzen dut
hiltzea.
Ez nuke hil nahi
Termopilako heroi bat bezala.
Ezta korda eman gabeko
erloju zahar bat bezala ere,
zer esanik ez.
Prosaiko aurkitzen dut nola edo hala.

Baina nire herriari
indarra egiten zaio. Niri ez.
Ni apaiz pribilejiatu bat naiz,
aitortu behar diot hauxe irakurleari,
ze ni ez naiz gizon korriente bat,
esan ohi den bezala, inola ere.
Ni sakratua naiz
ta ez nago seguru baina
zerbait zoragarria
izan behar du horrek.
Politikatan eta ez zikintzeko
ikasi nuen. Estudio luze bat.
Eta nire herriari indar egiten zaio.
Ogia behar duenari seigarren manamendua
predikatzen ikasi nuen.
Zanpatua dagoenari justizia,
zanpatzen dagoenari esperantza,
aingeruei gizona eta gizonei infernua.
Estudio luze bat.
Ta nire herriari indar egiten zaio.
Getsemaniko aingeru kontsolatzailea
izaten ikasi nuen.

Baina Getsemanin ez dut inor kausitu,
denak kalbarioan.
Indar egiten zaio.
Bakea predikatzen ikasi nuen,
denak kalbarioan,
indar egiten zaio,
hau zen Gernikako arbola.

Ta nork askatuko digu herria?
Zaharrak zahar dira
gazteak gazteegi.
Libertatea baino nahiago dute
ezkerra intelektualek.
Langileak eskolara ez baino
klasera hots egiten dituzte.
Artistak ederra sortzeko daude.
Baina libertatea ez da eder,
ez dago sindikatzerik,
ez dago ezkerrean.
Etorkizunean dago.

Gure partiketan ez da inor gelditu
libertatearendako.
Handik Aitor, Amaia, Lelo
eta Lirelo
eta Gernikako arbola
eta mito guztien alienazioak.
Baina nork askatu behar digu herria
herriak berak ez bada! Eta denok
gara herria.

Denok gara herria.
Mito guztiak narruturik,
ez zaigu gelditzen
Magdalena Larralde
(bertso bat eta gure kondaira guztia)
besterik.
Indar egiten zaio,
zeinek egin behar dio libertatea?
Bitartean, nik egin ez nuena
egin gabe gelditzen zaio
herriari. Azkenean neuri
(eta zeuri, maitea).
Inork erein ez duen eguzkia,
inork altxatu gabeko horizontea,
inork kontsolatu nahi ez zuen arratsaldea
gabe gelditzen da.
Itsaso gabeko plaia guztiekin,
zerurik gabeko izarrekin,
azkenik ez duen
esperantza nekatu ahul abaildu batekin.
Libre ezinda
ta etsitzeko adore falta itsu
denegatu ximel agortu batekin.
Horrekintxe bakarrik
inork sinistu ezin dituen
ipuin hamaika gorabehera.

3
Libre izan nahi dugu.
Guk, haragi honek, esperantza honek
nahi du libre.
Alferrik pasiatzen dira gure filosofoak
xinpletasun xinple hau sublimatu nahirik
abrakadabra baten bila,
misteriotsu asko, ideologien jardinetan.
Haragi honek nahi du libre,
ez filosofia batek, ez klasetasunak
ez teologiak. Pinua pinudiak
definituko balu bezala,
goardasolak euria,
morena batek eguzkia.
Edo gurutzean ebanjelioa
hil balitz bezala.
«Ni naiz esperantza» bat
hil zen gurutzean.

Gizona ez da ideia bat.
Gizonak ez dira eskubide sorta bat.
Eskubideak ez dira
argumentu bat edo deklarazio bi.
Gizonak dira.

Zergatik ez aitortu:
mixerable banaturik gabiltza
mendian otsoak bezala.
Gu, txindurriok zeruaren azpian
argonauta ustean.
Konstelazio bat delakoan bakoitza,
zigarroa bezala mixto batekin
pizten delakoan libertatea.
Hola dio Jerusalemgo Talmudean
Rajanam rabinoak:
ez zen Israel desterrura joan
hogeita lau sektatan ezpaldu zen arte.
Merezi ditugu desterru bi ta hiru.
Ez ote zuen ba Prometeok
harrapatu egin behar izan sua?
Ez merezi. Ez filosofiekin,
kondairarekin, erregerekin merezi.
Noren zeren aurrean gero?
Erotuko ditugu guk Chailloteko eroak.

Haragi hau ez da kondaira.
Gizon hau ez da Txurruka,
aspertu egingo litzake
Londoneko plaza batean
Espainiaren ohorea lekukotzen.
Libre nahi luke,
ez monumenturik.
Ez da Elkano: nahiko mundu
zaio gure mendiartea.
Zumalakarregi? Tonto baten moduan
hil zitzaigun azkenean hura ere.
Preso daukagu orain Zegamako elizan
berpizt ez dakigun,
esan ez dakigun bala batek
asasinatu zuela libertatea.

Gizon honek ez du hil nahi.
Haragi hau ez da Gernikako arbola.
Ez da arraza bat, ez da sozialista,
ez da sakratu, ez da ezer,
hiltzen den haragi da
eta ez du hil nahi.
Eta ez du hilda bizi nahi ere.
Libre nahi du.

Bai, behinola batek denetik sinistu zuen:
Gernikako arbola
(eta santutzat ere bazeukan eduki
nahiz ez den fedea sekula izan
baten espezialitatea)
Irainetako nagusia, Abandoko
txapela, Campionen romantizismoa,
langileri klasea ta humanismoa
eta unamunismoa
(eta haren euskaldunondako
parajodak)
(baina honezkero ez digu Iparragirrek
arparik gehiago joko)
eta filosofia guztietako lezioak
eta etika lorero guztiak
eta Europa etabar.
Abar ere sinistu zuen
zerbait sinisteagatik,
baina gizona diferentea zen beti.
Sinestu, mutilak,
umeak zekarzkien zikoina
eta hiru Erregeak ta Estellakoa ere,
Foruak afaldu zizkigun hura,
ta edozer gauza sinistu du
esperantza mugagabe batekin
herri honek
eta gizona zerbait diferente
gelditzen zen.

Bat plaian etzaten zen
tripaz gora
eta begiak ixten zituen
zerua bajatzeko.
Baina bere erriberan
ez zeukan herri pobre bat besterik,
herri triste bat,
umeekin beti ona izan den
animali handi maltso bat gaixo bezain trixte.
Xentimoka pentsatzen duen herria
ta libre-nahi ilunabar bat bihotzean
dakar nekez ekartzen.

Baina libertatea ez merezi,
irabazi egin behar da,
ez kondairaren, ezpada
gizonaren eta
etorkizunaren aurrean.
Eta gure herriak ezin du irabazi.

Ta ezin irabaziko du ere, baldin eta
gure filosofoek ikasten ez badute
ez duela eguna erlojuak egiten.
Baldin eta teologoek gizona ez dela
elizako alkia edo serafin bat
edo parabola bateko ardia ez badute ikasten.
Edo zeruko bidea gotikoa dela pentsatzen badute,
ebanjelioak aldapatsu dena diolako.
Baldin gure radikalak radikalinski badira.
(Lainoa da euriaren radikaltasun guztia,
ez trumoia).
Edo ta gure ibarrak Arkadia dirala uste badugu
ta gure errealistek garaiz aurkitzen ez badute
errealistago zela Printzea Machiaveli baino
eta Jesukristo bainoago Judas,
ta errealitatea Marx dela eta ez haren liburuak
eta Iparragirre ta ez kitarra.
Baldin gure herriak ikasten ez badu
Gernikako arbola haritz normal bat zela
(haritzak ote dira ba behar ditugunak!)
eta euskal herria edozein herri bat.
Ta gure langileek ikasten ez badute
gizon direla eta ez kasta sakraturik
ezta madarikaturik ere,
ta euskal nekazariak enteratzen ez badira
aspaldian hil zela Virgilio
(edo nekazarien ardura dutenak,
zeren eta zer kulpa dute beste horiek
jaio zenik ere ez badakite)
ta gure poetek ta idazleek ikasten ez badute
hizkuntza ez dela Orfeoren flauta.
Ta nafarrak enteratzen ez badira
bi Nafarroa daudela,
honezkero hiru eta lau ez badaude
eta eta eta
(etcetera esan nahi dut noski)
zahar eta berri ta denok bat
Erromako zubi koloretsu batean.

Orduan bai, eguzki zaharrak
argi berria emanen du.          
Astronomoak ez dira enteratuko,
ezta eguzkia bera ere,
baina gu bai.
Eta nahikoa dugu hori.

Hau guztia esan ta gero
ez da faltako oraindik
ez dugula maite aberria
botako digunik. Aberriaren maitasuna
(goizeko ordu bietan ari natzaizu idazten)
poltsikoan eramango balitz bezala.

 

Escribí un panfleto
Para que, si quieres condenarme
No cometas injusticia.
I
Nuestro pueblo no tiene historia.
Es pobre. Ni tiene más que
un par de pobres piratas
algunos sufridos obreros
muchas fronteras sin sentido
mil desgracias. No es poco.
Una cortina de agua
cierra nuestro calendario.
No se encontrará nuestro imperio
en los grandes libros de la historia universal.
Y el vasco estaba conforme.
Y quiso ser libre.
Pero ser libre
es algo francamente difícil
para el desgraciado pueblo
que no ha tenido un Marx
o un 1789.
¿Con qué va a pagar?
Es francamente difícil.
Porque nosotros sólo tenemos
un par de piratas, algunos sufridos obreros,
muchas fronteras difíciles y poco más. Pura calderilla.
Pero queremos ser libres,
qué culpa tengo yo.
Y aunque tras un cheque falso
nos han inventado un árbol de Guernica,
como si querer ser libre fuese pecado,
como si necesitásemos alguna razón.
Nosotros, simplemente, queremos ser libres.
Queremos serlo, sin más.
Porque éste es el último engaño:
Nos han hecho creer
que tenemos que justificar el querer ser libres,
antes desde fuera, y ahora desde dentro.
(...)
Como si para ser libre
hiciera falta permiso de nadie...
Como si necesitáramos argumentos de nadie
para ser pueblo.
Como si ellos
nos trajeran la libertad.
Y no por ellos,
sino contra todos ellos
queremos ser libres,
contra toda nuestra historia,
queremos ser libres.

Inora ez zaramatzan autobusa

Etxetik irten eta hamaika buelta edonora iristeko. Jendea nonahi, urduri, beti berandu.
Korrika, bultzaka, telefonoari begira, hain dira bakartiak hiriburuak. Metroan zentimetro batzuk okupatu eta bidaia kidearen begirada zakarra. Barkatu.

 

Espaloiak izen abizenik gabeko jendeaz beterik; errepidean ehunka auto haserreturik eta mikroetan apenas dago arnasgunerik. Inoiz pentsatu dut absurduak baduela bere umorea: nahi eta ezin horren jolas ankerrrean autobusaren zain egotea, pazientzia maisuki lantzeko ariketa trebea da.

Sakelakoak aplikazio ugari dituen tramankulu modernizatua da. Nago eguneroko bidaietan galdu ohi dugun denbora guztiaz ez ohartzeko estrategia dela, pentsa mezuak irakurri eta edozein tontakeria idazteko unea dela, pentsa metrotik irten eta jende uholdea daukazula norabide guztietan, atzeraturik jaio izanaren patologia post modernoaren emaitza gisa. Orduan ez dago beste ezertarako astirik, hitzordura nola edo hala iristeko adorea baizik.

Garraio publikoetako geltokiak gizatasun ezaren oihanak dira, motorren zarataren atzean isiltasuna baino ez dago, hiri erraldoiak komunikazioaren teknologiaz ziprizindurik ageri diren arren, inkomunikazioaren kartzelak dira. Mutuak.

"Así es Santiago mijita", "no te preocupí, ya pasará otro metro"... hasperena bizirauteko botika da, irri egin eta aurrera, hobe haserraldian xahutzen duzun energia beste zeregin batzuetarako gordetzea.

Zein erraza den hiriaren inertzian erortzea, zein erraza kutsaduraren depresioa arnastea. 

Kalea zapaldu eta smogaren behelainoan desagertu.

 

Palestina hire mina

Ezin zaitut ikusi, ez gehiago.
Zure hildakoek itolarria eragiten didate, zure begiradak neurea mindu.
Lotsak musugorritzen nau eta ezintasunak haserrarazi.
Zure hondamendia haien etorkizuna.
Sagar usteldua zara urtero loratzen den fruitu arbola idortuaren sahietsean.
Ez dut argazki gehiagorik nahi, heriotzaren zurrunbilora naramate. Gezurrez jantzitako albisteei astindua emango nieke berbek fusiletako balak ordezkatu eta gorrotoaren hauts anpuluak aireratzeko.
Bizitzeko eskubidea batzuen apeta da orduan;
Bigarren eta hirugarren mailako gizon-emakumeak egon badira munduan, baita kontzeptualizazio horretara iritsi ez, eta hezur-haragizko animaliak izatera ailegatzen ez diren personak ere: gizon, emakume, haur. Deus ez, batzuentzat.

Deshumanizazioak beldurtzen nau,
Heriotza gure bidaide berria, bidaia txartelik ordaindu bakoa.
Zurekin egiten du lo, zurekin bazkalu.
Mahainguruan eztabaida odoltsuetan endredatzen gara. Aurrea harturik nauka, biolentziak edonon bizi gaitu eta.
Komunikabideen uhina irauliko nuke zure ahotsa entzutearren.
Te kikara epela konpartituko nuke zurekin, bakearen ixiltasunean, harri koxkorrak behatz artean bihurrika, amets gaizto hartatik esnatu berri.

No quiero ver nada más. Tus muertos me ahogan, tu mirada me duele. Me enoja la impotencia, qué vergüenza, injusticia. El derecho a vivir es un privilegio; fuera habitan las no-personas. Sinonimo clave de la deshumanización. Pelea complicada, la violencia me habita y sudo rabia.

 Que la radio me llevara tu voz, me diera testimonio. Esa taza de té en el juego de silencios,  piedras revoloteando entre mis manos.

Despierto de la pesadilla.

  MI CIUDAD ESTA TRISTE.

                                                                                  El día en que conocimos la muerte y la traición,

se hizo atrás la marea,
las ventanas del cielo se cerraron,
y la ciudad contuvo sus alientos.
El día del repliegue de las olas; el día
en que la pasión abominable se destapara el rostro,
se redujo a cenizas la esperanza,
y mi triste ciudad se asfixió
al tragarse la pena.
Sin ecos y sin rastros,
los niños, las canciones, se perdieron.
Desnuda, con los pies ensangrentados,
la tristeza se arrastra en mi ciudad;
el silencio domina mi ciudad

                un silencio plantado como monte,
                           oscuro como noche;
                  un terrible silencio, que transporta
         el peso de la muerte y la derrota.
                      ¡Ay, mi triste ciudad enmudecida!
           ¿Pueden así quemarse los frutos y las mieses,
                          en tiempo de cosecha?
                   ¡Doloroso final del recorrido!

  

                        FADWA TUQAN poeta palestinarra

                                      

           

                                                                                       

                                             

                                                                                                                                                            

                                                                                                

                                                                                           

                                                                                                

KonünWenu: la lengua escrita como arma de resistencia. Hizkuntza idatzia erresistentzia arma gisa

Ediciones KonünWenu ha salido a la luz con una primera publicación de poesía mapuche. Me parece que se trata de un paso digno de mencionar; que los pueblos originarios de Chile en particular y de America Latina en general, tomen un espacio para ellos hasta ahora extraño. Extraño por que pocas lenguas indígenas cuentan con un registro escrito y una lengua estandarizada en la que poder escribir sus canciones, mitos o historia. PEro  se va avanzando, de a poquito, pero con firmeza.

Ya sabemos que el futuro de una lengua pasa por tener una escritura uniformizada ( si es que hay gran variedad de formas, mejor) y una literatura escrita, cualquiera que consideremos. Cuando hablo de literatura hablo de historia, de política, de mitología, antropología, química, economía...

Hablo de que lo que se diga ( y cante) también se escriba. Que no es nada malo, al contrario, que le da a la lengua un estatus añadido, le da un nuevo corpus, valor. Poder.

Poder para decir y escribir las cosas a su manera, desmentir, crear, soñar en voz alta. Las letras te pueden convertir en protagonista de tu historia, la puedes escribir tú mísmo y no se las lleva el viento ni se malinterpretan.  A pesar de los límites, el registro escrito de una lengua asegura que lo que se dijo una vez puede ser repetido, respondido y desmentido.No perece.

Konün Wenu, camino al cielo. Al cielo no sé, pero a algún lugar interesante, seguro que sí. Tengo la certeza de que será un largo camino lleno de alegrías.

                                                          ***

Konünwenu: ortzirako bidea. Espazioak idatziz berridazteko sortu den argitaletxe indigena; uler dezagun espazioa zentzurik zabalenean, alegia, historia, iragana, oraina eta etorkizuna idazteko tresna berria da. Konünwenuk jatorrizko herrien ahotsari erregistro idatzia eman die, “besteek” idatzi beharrean haiek haien historia idazteko aukera izan dezaten.

Maputxeak, selk´namak, yaganak, kitxuak, aymarak….hizkuntza ibilbide luzea dute, gurea bezala. Eta gurea bezala, berandu hasi ziren ahozkotasuna erregistro idatzietan gordetzen hainbat faktore tarteko. Hizkuntzak ahoz aho transmititu dira etxeko suaren inguruan, itsasertzean, mendialdean. Txilen bizi diren kultura batzuetako hizkuntzak desagertu egin dira erregistro idatzirik gabe, haizeak eraman izan balitu lez. Desagerpen prozesu horren baitan asimilazio linguistiko eta kulturala gertatu dira, hizkuntzok armarik gabe bizi ziren haien lur eremuan, ez zuten izaera ofizialik, ez zuten literatura idatzirik. Hizkuntza ahozkotasunaren zurrunbiloan bizi zen, inertziaz.

Hizkuntzak mintzatu behar dira, eraldatu, lardaskatu. Baina mintzatzeaz gain, hizkuntzek beharrezkoa dute erregistro idatzia izatea letrek botere osagarria ematen dietelako, kanon berriak sortzeko aukera dutelako. Hizkuntza idatzia erresistentzia arma garrantzitsua bihurtzen da orduan. Hizkuntza idatziari esker gramatika normatiboa sortu ahal da hizkuntza espazio berrietan irakatsi ahal izateko, erabilera biderkatu egiten da eta lengoaia instrumentalizatu, hau da, hizkuntzak izateko eta bizirauteko arrazoi berriak izango ditu, balio erantsia.

Literaturak ( denetarikoa) hiria berridazteko aukera ematen du, behinola, hiria maputxea ere izan zelako Santiagon, Aymara iparraldean, Kaweskar eta Selk´nama hegoalde australean. Sortzailetasuna garatzeko espazioa da Konünwenu; debate historikoak ikuspegi berriez jantziko dira, funtsean, “beste” historia ofiziala sortzeko aukera eman nahi du argitaletxeak, nork bere historia eta istorioak ikusi eta sentitu bezala interpretatzeko aukera, hain zuzen ere . Lotura berriak eraiki eta mendeetan zehar historiografia ofizialean gordetako eztabaidak irauli ahal izango dira hausnarketa landuagoen mesederako, haien mesederako, gure mesederako…denon mesederako, ezen denok baitugu historia gertatu bezala ezagutzeko eskubidea, ez batzuk nahi duten bezala erakutsi eta guk hala jasotzeko.

Mito zaharrak apurtzeko abagunea emango duelakoan nago; literatur kanonak buruz behera jarri ahal dira eta ikuspegi zorrotzago eta errealagoez begirada berriak irakurri ahal ditugu;  jatorrizko kulturak kontsumorako produktu gisa agertu dira literatura nazionalean, erabat exotizaturik. Nazio eta herrien folklorizazioa iraungita dago -edo behar luke- eta hartara, nik uste dut halako argitaletxeek seriotasuna (eskatu) eta bermatu behar dutela kontsumotik harago, autogestionaturik .

Bide luze eta emankorra izan dezala eta oxala, “beste” literaturak, gureagoak akaso, irakurtzeko aukera baliatu ahal izatea.