domingo, 11 de mayo de 2014

KonünWenu: la lengua escrita como arma de resistencia. Hizkuntza idatzia erresistentzia arma gisa




Ediciones KonünWenu ha salido a la luz con una primera publicación de poesía mapuche. Me parece que se trata de un paso digno de mencionar; que los pueblos originarios de Chile en particular y de America Latina en general, tomen un espacio para ellos hasta ahora extraño. Extraño por que pocas lenguas indígenas cuentan con un registro escrito y una lengua estandarizada en la que poder escribir sus canciones, mitos o historia. PEro  se va avanzando, de a poquito, pero con firmeza.

Ya sabemos que el futuro de una lengua pasa por tener una escritura uniformizada ( si es que hay gran variedad de formas, mejor) y una literatura escrita, cualquiera que consideremos. Cuando hablo de literatura hablo de historia, de política, de mitología, antropología, química, economía...
Hablo de que lo que se diga ( y cante) también se escriba. Que no es nada malo, al contrario, que le da a la lengua un estatus añadido, le da un nuevo corpus, valor. Poder.
Poder para decir y escribir las cosas a su manera, desmentir, crear, soñar en voz alta. Las letras te pueden convertir en protagonista de tu historia, la puedes escribir tú mísmo y no se las lleva el viento ni se malinterpretan.  A pesar de los límites, el registro escrito de una lengua asegura que lo que se dijo una vez puede ser repetido, respondido y desmentido.No perece.
Konün Wenu, camino al cielo. Al cielo no sé, pero a algún lugar interesante, seguro que sí. Tengo la certeza de que será un largo camino lleno de alegrías.

                                                          ***

Konünwenu: ortzirako bidea. Espazioak idatziz berridazteko sortu den argitaletxe indigena; uler dezagun espazioa zentzurik zabalenean, alegia, historia, iragana, oraina eta etorkizuna idazteko tresna berria da. Konünwenuk jatorrizko herrien ahotsari erregistro idatzia eman die, “besteek” idatzi beharrean haiek haien historia idazteko aukera izan dezaten.
Maputxeak, selk´namak, yaganak, kitxuak, aymarak….hizkuntza ibilbide luzea dute, gurea bezala. Eta gurea bezala, berandu hasi ziren ahozkotasuna erregistro idatzietan gordetzen hainbat faktore tarteko. Hizkuntzak ahoz aho transmititu dira etxeko suaren inguruan, itsasertzean, mendialdean. Txilen bizi diren kultura batzuetako hizkuntzak desagertu egin dira erregistro idatzirik gabe, haizeak eraman izan balitu lez. Desagerpen prozesu horren baitan asimilazio linguistiko eta kulturala gertatu dira, hizkuntzok armarik gabe bizi ziren haien lur eremuan, ez zuten izaera ofizialik, ez zuten literatura idatzirik. Hizkuntza ahozkotasunaren zurrunbiloan bizi zen, inertziaz.
Hizkuntzak mintzatu behar dira, eraldatu, lardaskatu. Baina mintzatzeaz gain, hizkuntzek beharrezkoa dute erregistro idatzia izatea letrek botere osagarria ematen dietelako, kanon berriak sortzeko aukera dutelako. Hizkuntza idatzia erresistentzia arma garrantzitsua bihurtzen da orduan. Hizkuntza idatziari esker gramatika normatiboa sortu ahal da hizkuntza espazio berrietan irakatsi ahal izateko, erabilera biderkatu egiten da eta lengoaia instrumentalizatu, hau da, hizkuntzak izateko eta bizirauteko arrazoi berriak izango ditu, balio erantsia.
Literaturak ( denetarikoa) hiria berridazteko aukera ematen du, behinola, hiria maputxea ere izan zelako Santiagon, Aymara iparraldean, Kaweskar eta Selk´nama hegoalde australean. Sortzailetasuna garatzeko espazioa da Konünwenu; debate historikoak ikuspegi berriez jantziko dira, funtsean, “beste” historia ofiziala sortzeko aukera eman nahi du argitaletxeak, nork bere historia eta istorioak ikusi eta sentitu bezala interpretatzeko aukera, hain zuzen ere . Lotura berriak eraiki eta mendeetan zehar historiografia ofizialean gordetako eztabaidak irauli ahal izango dira hausnarketa landuagoen mesederako, haien mesederako, gure mesederako…denon mesederako, ezen denok baitugu historia gertatu bezala ezagutzeko eskubidea, ez batzuk nahi duten bezala erakutsi eta guk hala jasotzeko.
Mito zaharrak apurtzeko abagunea emango duelakoan nago; literatur kanonak buruz behera jarri ahal dira eta ikuspegi zorrotzago eta errealagoez begirada berriak irakurri ahal ditugu;  jatorrizko kulturak kontsumorako produktu gisa agertu dira literatura nazionalean, erabat exotizaturik. Nazio eta herrien folklorizazioa iraungita dago -edo behar luke- eta hartara, nik uste dut halako argitaletxeek seriotasuna (eskatu) eta bermatu behar dutela kontsumotik harago, autogestionaturik .
Bide luze eta emankorra izan dezala eta oxala, “beste” literaturak, gureagoak akaso, irakurtzeko aukera baliatu ahal izatea.