Estoy segura que la palabra
Calafate es muy conocida entre la población urbanita y extranjeros varios por
la jugosa cerveza que la marca Austral tiene entre sus opciones a degustar. Sin
embargo, más al sur, cruzando la Patagonia chilena y argentina, bajo el regazo
de los tehuelches y los selknam, existen referencias sino igual de sabrosas,
seguro que mas interesantes acerca de la Calafate.
Esta mata espinosa de la que
brotan bellas flores amarillas en primavera y que se convierten en exquisitas frutas de color morado en verano,
tiene como protagonista de su historia a una anciana que se convirtió en la
planta Calafate, para que a partir de ese momento, los pajaros que habitaban
ese sur frio tan poco amigable durante los meses helados, tuvieran donde
cobijarse de los vientos invernales y que comer en los meses vacios de frutas y
verde. Koonek se convirtió en casa y alimento de golondrinas y su comunidad pudo añadir su preciado fruto a la cadena de subsistencia.
Calafate hitza ezaguna da hiriguneko
tabernetan, halaxe deitzen baita hegoaldean ekoizten den garagardo mota bat.
Tehueltxe eta selknam jatorrizko
herriek, aldiz, bestelako erreferentziak gorderik dituzte izen honen baitan.
Edozein kasutan, Calafate hamaika
kontakizunen ama da eta kondaira batzuk beste batzuk baino bitxiagoak dira
zalantza barik. Nik ohiko mitoetatik urrundu nahi izan dut: maitasun istorio tradizionalak,
traumatikoak!, elkar ezin maita dezaketen gizon eta emakume amoranteen
zorigaitza..…kontakizun garaikideak direla esan ohi dut nik, garai batean herriaren
ahotik jaiotako istorio edo legenda baten bertsio modernizatua, egungo
ezaugarriez jantzirik.
Eta euskal mitologiari buruzko klase baten
ostean, ikasleen elkarrizketa batek Calafateren bertsio berria oparitu zidan.
Koonek amona sendagilea akiturik zihoan
iparralderantz, negua gainean zuten eta ehizatzeko bazter epelagoen bila
zebiltzan. Halakoetan egin ohi zuten bezala, andreari kau, bizileku txukuna eraiki zioten eta urtaro hotza babesturik
igarotzeko beste janari etxean gorde
zuten. Garai hartan ez zegoen zaldirik eta amonak erabat isolaturik bizi behar
izango zituen neguaren hilabete hotzak. Hilabete ilunak hurbildu ahala,
bakardadea are sakonagoa zen, txoriek ere ihes egin baitzieten lehen elurteei.
Baina Koonek, gainontzeko kideen harridurarako udaberriaren lehen eguzki
printzeak besozabal hartu zituen. Enarak eta txepetxak kuku egitera esnatu
ziren eta andreak errieta egin zien negu osoan bakarrik uztearren, isiltasuna
izan zuelarik adiskide bakarra. Txoriek estuturik, neguko hilabeteetan haien
gorputz ttipia hotzetik eta haize zurrunbiloetatik babesteko habiarik ez zutela
azaldu zioten, udazkenetik aurrera apenas zegoela zer jan inguru hartan. Koonek kautik irten barik halaxe erantzun
zien “ gaurtik aurrera, datozen hotzaldietan izango duzue non lo egin eta zer
jan”. Etxea ireki zutenean baina, andrea jada ez zen bertan.
Amona lora horiz beteriko mata espinosa ederra bilakatua zen eta uda iritsi
orduko, loreak fruitu more goxoak bihurtu ziren, haziz beterik.
Txoriek eta
Kooneken bizilagunek denek jan zituzten zuhaixkaren fruituak, eta sasiaren
haziak aikez aike ,ahoz-aho, zabaldu zituzten. Urruti samar ziren hegaztiek ere
albistearen berri izan zuten eta ordutik, hilabete hotzetan ez dute lur mutur
hura gehiago abandonatu, akaso hargatik
esan ohi da “ Calafateak jaten dituenak atzera itzuliko da bueltan”
