Ediciones KonünWenu ha salido a la luz con una primera publicación de poesía mapuche. Me parece que se trata de un paso digno de mencionar; que los pueblos originarios de Chile en particular y de America Latina en general, tomen un espacio para ellos hasta ahora extraño. Extraño por que pocas lenguas indígenas cuentan con un registro escrito y una lengua estandarizada en la que poder escribir sus canciones, mitos o historia. PEro se va avanzando, de a poquito, pero con firmeza.
Ya sabemos que el futuro de una lengua pasa por tener una escritura uniformizada ( si es que hay gran variedad de formas, mejor) y una literatura escrita, cualquiera que consideremos. Cuando hablo de literatura hablo de historia, de política, de mitología, antropología, química, economía...
Hablo de que lo que se diga ( y cante) también se escriba. Que no es nada malo, al contrario, que le da a la lengua un estatus añadido, le da un nuevo corpus, valor. Poder.
Poder para decir y escribir las cosas a su manera, desmentir, crear, soñar en voz alta. Las letras te pueden convertir en protagonista de tu historia, la puedes escribir tú mísmo y no se las lleva el viento ni se malinterpretan. A pesar de los límites, el registro escrito de una lengua asegura que lo que se dijo una vez puede ser repetido, respondido y desmentido.No perece.
Konün Wenu, camino al cielo. Al cielo no sé, pero a algún lugar interesante, seguro que sí. Tengo la certeza de que será un largo camino lleno de alegrías.
***
Konünwenu: ortzirako bidea. Espazioak idatziz berridazteko sortu den
argitaletxe indigena; uler dezagun espazioa zentzurik zabalenean,
alegia, historia, iragana, oraina eta etorkizuna idazteko tresna berria
da. Konünwenuk jatorrizko herrien ahotsari erregistro idatzia eman die,
“besteek” idatzi beharrean haiek haien historia idazteko aukera izan
dezaten.
Maputxeak, selk´namak, yaganak, kitxuak, aymarak….hizkuntza ibilbide
luzea dute, gurea bezala. Eta gurea bezala, berandu hasi ziren
ahozkotasuna erregistro idatzietan gordetzen hainbat faktore tarteko.
Hizkuntzak ahoz aho transmititu dira etxeko suaren inguruan,
itsasertzean, mendialdean. Txilen bizi diren kultura batzuetako
hizkuntzak desagertu egin dira erregistro idatzirik gabe, haizeak eraman
izan balitu lez. Desagerpen prozesu horren baitan asimilazio
linguistiko eta kulturala gertatu dira, hizkuntzok armarik gabe bizi
ziren haien lur eremuan, ez zuten izaera ofizialik, ez zuten literatura
idatzirik. Hizkuntza ahozkotasunaren zurrunbiloan bizi zen, inertziaz.
Hizkuntzak mintzatu behar dira, eraldatu, lardaskatu. Baina
mintzatzeaz gain, hizkuntzek beharrezkoa dute erregistro idatzia izatea
letrek botere osagarria ematen dietelako, kanon berriak sortzeko aukera
dutelako. Hizkuntza idatzia erresistentzia arma garrantzitsua bihurtzen
da orduan. Hizkuntza idatziari esker gramatika normatiboa sortu ahal da
hizkuntza espazio berrietan irakatsi ahal izateko, erabilera biderkatu
egiten da eta lengoaia instrumentalizatu, hau da, hizkuntzak izateko eta
bizirauteko arrazoi berriak izango ditu, balio erantsia.
Literaturak ( denetarikoa) hiria berridazteko aukera ematen du,
behinola, hiria maputxea ere izan zelako Santiagon, Aymara iparraldean,
Kaweskar eta Selk´nama hegoalde australean. Sortzailetasuna garatzeko
espazioa da Konünwenu; debate historikoak ikuspegi berriez jantziko
dira, funtsean, “beste” historia ofiziala sortzeko aukera eman nahi du
argitaletxeak, nork bere historia eta istorioak ikusi eta sentitu bezala
interpretatzeko aukera, hain zuzen ere . Lotura berriak eraiki eta
mendeetan zehar historiografia ofizialean gordetako eztabaidak irauli
ahal izango dira hausnarketa landuagoen mesederako, haien mesederako,
gure mesederako…denon mesederako, ezen denok baitugu historia gertatu
bezala ezagutzeko eskubidea, ez batzuk nahi duten bezala erakutsi eta
guk hala jasotzeko.
Mito zaharrak apurtzeko abagunea emango duelakoan nago; literatur
kanonak buruz behera jarri ahal dira eta ikuspegi zorrotzago eta
errealagoez begirada berriak irakurri ahal ditugu; jatorrizko kulturak
kontsumorako produktu gisa agertu dira literatura nazionalean, erabat
exotizaturik. Nazio eta herrien folklorizazioa iraungita dago -edo behar
luke- eta hartara, nik uste dut halako argitaletxeek seriotasuna
(eskatu) eta bermatu behar dutela kontsumotik harago, autogestionaturik .
Bide luze eta emankorra izan dezala eta oxala, “beste” literaturak, gureagoak akaso, irakurtzeko aukera baliatu ahal izatea.
