Cuzco. Kondorrak eta Pizarro

 Algo me ha recordado que en mi tierra llueve y nieva;

Me he acordado de tí, invierno.

Algo me ha recordado esa historia de amor:

Comenzó hace años, entre amigos y carpas ( o tiendas de campaña). 

Con sacos de dormir y grillos. Con miedo a las noches. 

Es curioso, ahora soy vampiro.

Algo me ha recordado que respirar hondo reconforta y alivia el alma

Huelo a verde, ya no me ahogo.

Algo me ha recordado porqué me gusta partir.

Sueño, aprendo, vivo... A veces tambien me baja la nostalgia entre semana...

Y siempre deseo regresar a tí.

Argazkia/ foto: Martin Chambi

 Y así fui hasta mi casa, olí chimeneas, me mojé y me remojé ...puse la vieja estufa de mi vieja casa y me calenté las manos..de nuevo partí hasta este Peru escondido..casi como en casa.

Tahuantisuyoko hiri sakratua da Cuzco. Inken gotorleku izandakoa da,  K.O 1.200-1.500 urteen artean gutxi gora behera. Erreinua egungo Kolonbiako hegoaldea , Txileko erdialdea, Argentinako iparraldea  eta Boliviako Andeetako  bazter batzuetara hedatu zen, Cuzco Tahuantisuyoko  bihotza izendatu zutelarik " la tierra de las cuatro regiones" hain zuzen ere. Munduaren zilborra da Cuzco kitxua hizkuntzan.

Inkek ez zuten hizkuntza idatzirik...zaila da oso beraz, historia zehatza goitik-behera berreraikitzea.

Baina Cuzco bihotza zen, izana eta izenaren zatia bai bederen. Sacsayhuaman gotorlekua, aldiz,  burua. Cuzcoren gainean aztarnategi erraldoi hura dago, garai batean hiria defendatzen omen zuen harresi multzoa. Ilargi eta eguzkiarekin konektaturik zegoen, haien babesa ere ezinbestekotzat jotzen baitzuten inkek. Espainolek Cuzco kontrolpean zuten 1.535 urterako, baina inkak babesleku hura berreskuratzekotan izan ziren ustegabeko erasoaldi baten bidez. Espainolek, Pizarro buru zutelarik, lekua berriro  eurenganatzea lortu zuten inoizko matxinadarik odoltsuenean. Manco inkaren kide gehienak hil egin ziren. Mancok ihes egin zuen hilotzez beteriko bidexketan barrena, Ollantaytambora.

Kondorrek egunak eman zituzten oturuntza odoltsu hura dastatzen eta zoriogaizto hura Cuzcoren armarrian iltzaturik geratu zen: zortzi kondorrez inguraturik ageri da.

GAU ON?

Santiagoko uda giroari esker gabon aurreko asteak tirante eta txankletetan igaro ditut, inguruko santiagotarren estres kontsumistari ez axola. Ez ditut data haiek maite, nostalgia harrotuta ageri da zenbaitzuren bihotz eta zurrunbiloetan. Pozten naiz baina, batzuen gozagarri ere badirelako. Bejondeiela!

Cuzcon eman dut gabon gaua 3.300 metro ingurura. Cuzcon hotzak eta euriak ongi etorria eman didate..eta gabonetako apaingarriak nonahi ikusi ditut, neure harridurarako, edo.

Usainak, hezetasunak eta  batez ere, orduko tenperaturak neure lur maitera eraman naute, neure baimenik gabe eraman ere.

Urteko egunik garrantzitsuena ospatu da plazan, eta kolore guztietako gizon- emakumeak haien herrixketatik herrira jaitsi dira, belarrak, jertseak eta kristoren irudi berriak salgai. Gaua gainera erori zait ateri izan den une bakar hartan eta arkupea zeharkatu dut aterperako bidean. Saltzaile guztiak han ziren, bost-sei seme alaba eta ama ( gehienetan) haien inguruan. Gabon gaueko afaria "mahai gainean" zuten plastikozko plater eta tapauki artean. Urteko gaurik hotzena zain zuten, biharramunean nork bere herrirako bideari heltzeko. Askok egun probetxugarriaren aztarnak aurpegian tatuaturik zituzten, nekearen gainetik: irribarrea.
Nik aterpean zopa beroa hartu dut, ardotxo batek lagundurik, eta ez dut jakin zer egin: barre edo negar. Biak egin ditut, pozik.

Frida tambien era hirsuta

Sí. Como yo oye, mira tú...

Frida...gran artista, mujer. Frida, mujer en esencia, no siempre en estetica. Cuestión de contrucciones culturales, no legos de fantasía. Frida transgresora..Frida como símbolo de una sexualidad que hay que entender entre lineas.  Límite de un sexo a otro, precipio, ahogo; espejo borroso. Frida como lucha de lo se refleja y de lo que se siente. Tranpa de la ilusionista en un mundo de devoradores y estereotipos.

Y tiene pelo ( no bello, tan fino que suena) en el pecho...y también en el cuello, y barba, así es, no pelusa..barba que intenta engañar de alguna manera. La suya. Como todas.. O quizá no.  Cejas que retoca..o de-forma.

Cuerpo femenino, olor a luna...pero pelo. Pelo en territorio hegemónico masculino, pelo donde no se debiera..allá en lo naturalmente femenino. Frida se pregunta de naturalezas masculinas y femeninas pero no comprende..igual porque no existen.. Alguien se lo inventó y todas le creímos.

Frida soñando travesuras y alguna pesadilla. Frida replanteandose su sexualidad entre tormentas de verano y bajo el calor de la manta en invierno, bien cubierta, bien oculta.

Se esfuma el granizo y Frida sale a la calle. Frida con su pelo, con su masculinidad..más femenina que nunca. Frida transgresora, de nuevo. Frida revolucionaria de su propia identidad..Frida más que hombre, más que mujer. Frida ella mísma.

Y yo te quiero así. Así me quiero.

Eskubideak..egunez eguneko lasterketa

Nazioarte mailako ospakizunei traza eskasa hartu ohi diet; emakumearen nazioarteko eguna; oinarrizko eskubideen eguna; hizkuntza gutxituen eguna..

Zenbat eta halako egun gehiago egon, orduan eta bestelako hutsune gehiago dugula erakusten didate..

Eskubide ugari urratzen dira mundu osoan zehar...norbanakook dugun elikatzeko eskubidea hainbat bazterretan ez da betetzen. Ikasteko eskubidea ere ez da unibertsala, eskubide hitzak kontrakoa esaten digun arren.

Bizitzak ez du deus balio herri santu ugaritan.

Hizkuntz eskubideak gurean egunero urratzen dira..hizkuntza aske mintzatzeko oztopoak gero eta gehiago txikitzen gaitu. Baina txikitasun hartan handitasuna gordetzen dugu, bizirauteko sen hura. Eta bizirik gaude, baita ondo bizirik ere!

Euskararen nazioarteko eguna ospatu da orain aste batzuk eta barregura maltzur batek ihes egin dit. Nire eskualdeko herririk erdaldunetakoa den hartan, egunero ospatu behar dugu euskararen eguna. Eta ez gara inon irteten. Ez gara irrati, telebista eta nazioarteko klipetan ageri. Gure borroka egunez egunekoa da, lasterketa luzea.

Aitzitik, egia ere bada halako egunak egoera normalizatu batean bizi arte beharrezkoak direna; gauzak ondo egiten ez diren seinalea besterik ez dira halako egunak. Bide luzea dugula egiteke, eskubide ugari aldarrikatzeke, erabat paradoxikoa  bada ere.

Adiskide askoren pizgailua izan ahal dira halako egunak; ordura arte ezagun ez zuten informazioa jasotzeko zubi zuria. Hori ez dago gaizki.

Eskubide batzuen alde aldarrikatzea baina, beste batzuen alde egitea baino errazagoa dela iruditzen zait. Badira askoren moralean erasoka dabiltzan eskubide isilaraziak, halako egunetan  baino jendearen ahotan daudenak, haiek gogora ekarri nahi ditut nik: haurrenak, herrienak, emakumeonak..funtsean egunero era batera edo bestera aldarrikatu behar ditugunak, oihuka, keinuka.

Celebracion de la amistad

( barkatu Galeano, izenburua lapurtu dizut..)

Tengo motivos para celebrar...
Celebro un mensaje-recordatorio,
Un estoy ahí, para que no te olvides.
Celebro una llamada a deshora, preguntona. Dónde estas? Todo bién?
Celebro este valor universal que me atrevo a llamar amistad,
Un gesto, aliento. Hetereo. Pero vivo.
                                      ..Y que aqui tambien tuve la suerte de encontrar.

Gaixorik egon naiz oso, drogaturik eman ditut egun batzuk, aspaldikotz. Gorroto ditut botika kimikoak. Ez dut bestelako sendagairik eskura izan, ordea.

Bakardadea bisitan etorri eta neure ohean sartu da, 39 graduko sukarrarekin batera, ederra hirukotea!

Ondo moldatu gara pelikulan, delirium partikular hartan. Etxekoak Santiagon izan dira, Bilboko lankideak unibertsitatean lanean, nirekin; lagun koadrilla Providencia auzoan poteoan ibili da, sagardotegi imaginario batean.

Lehenbiziko esaldira itzuliko naiz. Adiskide maitagarri baten deia jaso dut.

- Non zara? zer duzu?
- Gaixorik nago ohean, ezin altxaturik.
- Hara, lasai...oraintxe kuku egiten joango natzaizu.
Kokolate tabletatxoa ekarri du etxera besarkada epel batekin batera. Ez da adiskide euskalduna, neurea, betikoa. Txilekoa da, berria, ezezaguna kasik. Kasik.
Adiskidetasun jaio berri hau ospatu beharrean naiz, etxetik urrun, herrialde arrotzean. Balore batzuk unibertsalak direla ohartu naiz, zorionez.

Todo. Y mas

Un desesperado intento de no ser olvidada es lo que me he encontrado.. Un ejercicio solidario, el ofrecer un trozo de memoria, un rostro...un abrazo, ai, que rico.. Ofrecer un cuchillo para seguir luchando, un trozo de tierra para pertenecer a algun lugar..

Ama, herria, hildakoak eta etorkizuna. Bihar eta atzo.  Hitzak, hesiak eta haziak. Lurra, ametsak eta opariak. Munduan hor nonbait egotea beharrezkoa dugunontzat...

TE OFREZCO

Te ofrezco en este canto

Un ayer que no vuelve,

Una patria sin fronteras,

Una vida, historia libre,

Una obra hecha tierra.

...

Te ofrezco rostros de silencio y asombro

De un ayer añorado

De  limpios caudales

Donde no urgían las armas que estallan,

Donde no había derrotas en medio de arsenales,

Ni tormentas fabricadas

Que dejaron nuestra sangre rociada.

...

Te ofrezco el abrazo de una madre

Vestida de negro

Que descalza, entre peñas, raíces y tierra,

Buscaba su alimento

Sin relojes que controlasen su tiempo.

Te ofrezco la tierra pura que hablaba

Mientras el sol la observaba

Quieto, triste, silente,

Al tiempo que manos cortaban,

Mujeres deshonraban

Y corazones gritaban a mi tierra ensangrentada.

Te ofrezco esta herida hecha un canto

De un ayer que no vuelve, 

Del clamor de mis voces internas, 

De una memoria ignorada

Con arrogante indiferencia.

Cecilia Nahuelquín Nahuelquín

Oss

Karate wa yu no gotoshi taezu netsudo wo ataezareba moto no mizu ni kaeru
El Karate es como el agua que hierve, si no lo calientas constantemente se enfriará

Funakoshi Gichin

Mi sensei me ha enseñado a respetar a quien está delante, a huir de peleas y zarzas; me ha mostrado el camino del DO, que es bien largo. Tengo la sensación de que acabo de empezar, a pesar de los años que el karate lleva formando parte de mi vida..

Mi sensei me ha enseñado a comprenderme un poco mejor, a  ser mejor persona, dentro de esa ventisca de sensaciones que te crean los examenes de grado, algún campeonato caprichoso o mis propias inseguridades. Las he mostrado todas en el tatami. Y he llorado, reido, gritado. Pero sobre todo, he sentido.

 Bizimodu berria berreraiki behar izan dut Santiagon, egunerokotasun batzuei heldu.

Karatea ez da aisialdi soila, karateak bizitzeko modua dakar harekin batera. Santiagon bilaketari ekin nion eta "Karate ITKF Chile" topatu nuen; eskola berekoak, biak Shotokan. Animatu, eta klaseetara etortzen hasi nintzen. 

Ezin nintzen konparazio tranpatietan erori, nork bere bidea baitauka, ez beste inorena. Ni handik harago joan naiz eta kide berri bakoitzari, senseiari, bereziki, bere alderik onena deskubritu nahi izan diet. Sorpresarik sorpresa nabil tatamian, eta sorpresa haietan nire gorputza gehiago deskubrituz noa. Jarrera, mugimendua...hain dira gauza ttipiak....baina hain dira garrantzitsuak ere gorputzak, arimak eta indarrak bat egin ahal izateko.

Klase ederra jaso dut gaurkoan sensei Jorgensenengandik, kanadiarra, bera. Arnasa, kolpeak, energia...eta sekretu berriak poltsikora.

YO BENDIGO MI SEXO

Me ha revuelto un poquito las entrañas, me ha robado sonrisas...también me ha enojado...pero sobre todo me ha encendido una llamita, otra de las muchas luces que las mujeres guardamos en penumbra...

Emakume iraultzaileak dira Gioconda Belliren " El país de las mujeres" liburuko protagonistak. Emakume lirainak, itsusiak; argalak eta lodiak. Emakume azkarrak eta biziak. Kirolariak batzuk, kafezaleak bestetzuk. Emakume erretzaileak, urduriak. Emakume ziurrak eta beldurtiak..

Bada, gizonezkoen besapetik alde egitea erabakitzen duten emakumeak dira. Hausteskundeak irabazi eta emakumez osaturiko gobernua sortuko da Faguasen, gobernu  ginokratikoa, zehatzago. Gizonak etxeko-gizon bilakatuko dira...(kasu, soldatapean, ez egungo emakume gehienak dauden egoeran).

Haiek ulertu dute gizonek nekez laguntzen dietela ezertan; gizonak beti zelatan dabiltza, beti apaiz, osaba edo aitaren rola dute subkonszientean pizturik. Emakumeek haien espazioa aldarrikatzen dute, imaginarium berria eraikitzeko aukera. Ez dezagun ahantz urte asko direla, gehiegi, botereak gizon aurpegia duela; ez dezagun ahantz urte haietan guztietan gizonek ez digutela emakumeoi geuri dagokigun lekuan bizitzen utzi. Berdintasuna, ezberdintasuna... orri zikinak baino ez dira izan. Gizonek gizonezkoentzako mundua eratu dute, emakumeak pelikularen osagarri dira. Geure munduaren alde matxinatzen garenean, ordea, erotismoaren jabeak garela sinisten dugunean, erotismoa eta emakumea, biak parez-pare, gaitsezten dituzte, beldurti. KOntzeptu zikina dela uste dute askok eta askok, baina erotismoa bada bizitzaren adierazlerik gozagarriena. Erotismoaren atzean maitasuna dago, eta bizitza. Ezinbesteko baldintzak edozein komunitateren biziraupenean.

Fikziozko ( zoritxarrez....) arau berriak deskubritu ditut, emakumeagoak. Emakumeak emakume eta jabe. Emakume eta ama, zaindari, jakintsu.

Hurrengo urratsa, liburuetatik irten eta gure errealitatera jauzi egitea izango da. Izango al da!

" A las mujeres no les mostraban a la Virginia Woolf como referencia ( era loca, se suicidó), ni a la Jane Fonda, ni a Berthe Morisot, Flora Tristán (..)Podían ser brillantes pero lo eran por desadaptadas, porque algo no andaba bien en sus vidas. ( ...) Nadie descalificaba a Van Gogh por haberse cortado una oreja, ni a Hemingway por llenarse la cabeza de perdigones.  A los hombres ningún defecto los bajaba del pedestal, a las mujeres hacía rodar al sótano"

El país de las mujeres. Gioconda Belli.

Yo sigo creyendo..

...Mucha gente pequeña,

En muchos lugares pequeños

Harán cosas pequeñas

Que transformarán al mundo...

Azken boladan eztabaida arraro batzuetan murgildurik izan naiz; hasieran gehiago asaldatzen nintzen; orain, ordea, ihes egiten diet hika-mika ganorabako haiei. Munduak bizi duen desoreka tipologikoa izakion erantzukizuna dela aitortu didate behin eta berriz. Tira, ez nator oso bat iritziarekin baina itsasontziaren norabidea gutxi batzuk erabakitzen dutenez, esaldiaren hizki bat edo beste egiazko izan liteke.

Orduan eskuin hatsa darien personajeen estrategiarekin ohartu naiz: "izakiaren funtsa, naturaren muina, lapurra izatea da. Botereak usteltzen du...ezin dugu berdintasunean oinarrituriko gizartea elikatu, pribilegioak maite ditugulako; alboko laguna nekez laguntzeko kapazak gara, oso geure baitan bildurik bizi gara eta.."  halako hamaika sasigezur gehiago, jarraian, bata bestearen atzetik, ozpinezko lehergailuak bailiran.

Badakizue? nik ez dut halakorik uste...nik ez dut uste mundua konponbiderik gabeko zuloan sarturik dagoenik..ez...baldin eta mundua, gure etxe txikia ere bada...Nik  elkartasunean sinisten dut,  adiskideak laguntzeko senan sinisten dut Gogoan sinisten dut, amets egiteko gaitasunean...Gauzak hobetu ahal direla uste dut, gero eta argiago daukat..Arazo nagusia nor bere buruan sinistea delakoan nago. Zeurorrek sinistu ezean, zer demontre aldatuko duzu, zer berriztu. Zer sortu?

Zorionez, adiskide ameslariak ditut. Gizon eta emakume azkarrak, biziak...eta gure ideiak, proiektuak eta asmoak pertsona duinagoak egiten gaituzte. Gauzak aldatzeko ekinbidea ematen diogu elkarri.

EGUNKARIAK ETA BARAZKIETAKO POLTSAK

El destino se asoma caprichoso y decide donde debemos poner nuestra pata de palo.  La tele nos regala peliculas de miedo, rozando lo gore, pero resulta que son imágenes reales, convertidas en falsa ficción.

Los periodicos son albumes de fotos en blanco y negro. Fotografías de filas de horas de espera, de caras y colores sin antifaz, de "el sueño de un continente" que no guarda premio.

Después el periodico se convierte en objeto práctico, algo así como en bolsa para guardar la verdura: un tomate, unas zanahorias..

Y en un capitulo nuevo te ves tú, en la mísma fila, compartiendo horas, lejos de matices y mandos a distancia..

Tú, con tu pasaporte, esperando lo mismo que todas.

Ez dakigu zein indar kapritxosok munduaren parte batera edo bestera ekarri gintuen; sortu ordukoxe, ez genekien koordenada geografikoa hain garrantzitsua izango zenik.

Eta bidaietako batean, ipurtzulo arrotzean geratzea erabaki dugu, geure buruaren jabe garela sinisturik. Telebista pizten dugu tarteka; irudiak errepikatu egiten dira beldurrezko filmeak bailiran.

Europa amets duten ezezagunez jantziriko iladak ageri dira teleberrietan, kontinente hartan altxorra topatuko dutelakoan. Fikzioaren errealitatea ( ez fikziozkoa) iruditu zait, baina, funtsean, errealitatea ere.

Egunkariak egunkari direnean pirata gehiago agertzen dira argazki zuri-beltzetan. Gainbegiratua eman eta egunkaria barazkiak gordetzeko poltsa bilakatu da, itsasoan zein "Extranjeria"ko iladetan itotzen diren bizilagunengandik urrun. Gupidagabe.

Paperen prezioa etorri zait burura: egunkariarenak apenas du baliorik, eta antzeko paperez eginik dauden pasaporteenak aldiz, urrezko grabatua duela ematen du.

Telebistan inoiz ikusi ditudan ezezagun koloretsuez inguraturik nago,ilada bera konpartitzen ari naiz.

Baimenen erreinuan nabil igerian, baldar, egunkarietako piraten modura.

Munduak dituen hizkuntza askorekin batu nau atzerritar izateak. Hemen argazki zuri-beltzaren iladan agertzen den etorkin ez-deusa naiz, nire errealitatea da, fikziorik gabekoa.

USAINAK eta Roque Dalton

 Santiagok usaina ostu didan sentsazioa dut; kalera irten eta zaporerik gabeko aireak inguratu banindu lez sentitzen naiz. Belar, lurrin eta gorputz usain bila nenbilela Roque Daltonekin egin dut topo.

Huelo a color de luto en esos días

Que las flores enferman por su precio

Cuando se muere a secas el que es pobre

Confiando en que ya pronto lloverá

...

Huelo a un animal que sólo yo conozco

Desfallecido sobre el terciopelo

Huelo a dibujo de niño fatal

A eternidad que nadie buscaría.

Roque Dalton Salvadorren jaio zen 1935ean. Txilen, Mexikon eta El Salvadorren hainbat ikasketa burutu zituen eta poesia sari ugari jaso zituen. Ideologiaz komunista,  politikan eta literaturan erabat murgildurik eman zituen haren bizitzaren urte gehienak. 1975ean erail zuten.

Orain urte batzuk deskubritu nuen idazlea da, lagun berezi baten bitartez. Txilen topo egin dut harekin ostera ere, Roquerekin esan nahi dut.

Nik usain berriak bahitu ditut, eta iraganeko batzuk gogoratu, aspaldiko partez.

Berdeak, gardenak. Grisak.

Jazmin usaina eta irribarre atsegina 

Ahotik ihesi.

Menda usaina atertu duenean

Lurraren usaina, hain neurea.

Mandarina usaina bazkalostean,

Esku artean jostari.

Izerdi usaina gizonaren begiradan

Metroan jesarririk, infernutik bueltan.

Sexu usaina ohe bazterrean

Gosaririk gabeko logela hutsik.

Odolezko usainak kolorerik gabeko aurpegietan

Antioju arrakalatuak eta AK-47 besoan,

Heriotzaren usaina du odolak.

Neskatoa, andrea: emakumea

Marrubi usaina, goxoa, mikatza: gorria.

Jaioberriaren gorputzak lilia iduri

Beldurrak ere badu usaina

Eta tristurak: garratza.

Eguzkiak mermelada freskoaren usaina du.

Neure usainaren bila nabil ni, 

Baina baten batek lapurtu dit;

Akaso neure moduko banpiroa izan da.

Así es, a pesar de que Santiago me robe olores, ya me encargo de rescatar nuevos, y recrear los olfateados..

Males de altura

Txileko aldizkari batean galdurik gelditu zen olerkia ekarri dut Dortoliren etxera.

Olerkiak neure bizioaz hitz egiten du, zoriontsu egiten nauten mendiez, hain zuzen ere. Arrotz egiten zait gaztelaniaz idaztea hain kontu berezia baina ez dut itzulpenik egin nahi izan, bere horretan berridatzi dut hemen.

Pertsona bereziak daude olerkian, mendiak nirekin deskubritu  dituztenak, mendiekin gozatzen irakatsi didatenei oparitu nahi  diet.

Batzuei ezagun egingo zaizue sentsazioa. Ziur naiz.

                                                     ALLA ARRIBA

Gaia: las alturas

Pienso que allá olvidaré

Que volaran sueños, tormentas y des( encuentros)

Pienso que hablaré contigo

Que tán mía te siento a tu lado, entre nubes.

La mochila se aligera

O eso creo. Porque no es cierto.

La montaña no te deja huir, la altura no te regala aire.

Los problemas escalan contigo; las piernas te pesan. 

Comprendes que  ella no perdona,

Solo te da permiso para habitarla un rato

Quíza a muchos metros de altura, quizá a más.

Y en un momento

Todo lo demás se aligera, se convierte en viento

Y lloras de alegría

Oh, que mal de altura más rico...

 

AMMONITES: mendialdea itsaso izan zeneko garai hura

 

Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí

Augusto Monterroso

Antzinako musika tresnak izan zitezkeen..emakumeen apaingarriak, lepoko edo belarritakoak...Gure barraskiloak ere izan zitezkeen, geologian adituak ez garenon begirada hutsaletik..

Bada, "ammonites" izeneko moluskuak  kasik edonon  topa ditzakezu Andeetako mendilerroan zehar, Lagunilla mendi inguruan bereziki, San Josetik ordu bira dagoen haranean, Morao lakutik gertu.

 Menditzar liluragarriez babesturik dago inguru hura; milioika urteetako horma erraldoiak azaltzen dira labankor, edozein eskalatzaileren amets. Plaka Ozeanikoa da hormatzar hura, itsasoa, alegia. Itsas sakona, lurretik ehunka metrotara zegoen mundua.

Baina itsasoa lurmutur honetan sumendiz beterik dago eta sarritan egiten du dardar. Imagina ezazue lurrak zenbat urte beharko zuen  itsasotik banatu eta milaka metro hazteko, harik eta egungo mendilerroa sortu den arte.

Ikertzaileek neurgailu gisa erabiltzen dituzte fosilak, naturaren erlojua dira. Haien laguntzaz animalia eta harrien adina asmatu ahal dute, zehatz.  Zaharrak dira gero. Denboran atzera egin ahal dugu 320 milio eta 65 milioi urte inguru. Ammoniteak naturaren Rolex partikularrak dira.

Liluraturik ibili naiz harri artean arakatzen, koloretako xaflak, fosilak...ume txikien modura aurrera eta atzera, argazki makina lagun, ordura arte koxkorrak besterik ez ziren forma bitxiei begira..

Orain ordea gauza berri batekin ohartu naiz: kontua ez da harriek berbarik egiten ez dutela, milioika urte ixilik egon direla baizik.

MUXU ARROTZAK

Hizkuntzek elkarrengandik bereitzen gaituzten bezala, elkartzeko aitzakia ere izan ahal dira. Harresiak apurtu eta desioen sortzaile bilakatzen dira. Hizki berriak ahoskatzen ditugu, musu berriak deskubritu.
Mihia jostari aurkezten da, irla ezezagunak konkistatu gurean. Ezpainak margotzen ditu, arrotz zaigunaren jakinmina elikatzen du.
Hizkuntzak ere bazter gaitzake, hargatik atea beldurrik gabe zeharkatu behar da. Zirrikitu hartatik begiratu eta hitz bakoitza jan, musutruk. Eta musu-truk.....

Una vez, por cortesía me enamoré de una extranjera, condición reversible de la extranjeridad.

Yo para ella también era un extranjero.

Su lengua, que picaba como un áspid,

No era idéntica a la mía,

Y yo, por cortesia 

Dejé que fuera suya la primera.

Amarnos fue comenzar por la letra a.

Hube de explicarle las crónicas medievales

Y pronunciar, pausadamente, la palabra aproximación.

Se asombraba de mis íes

Y del color de nuestros mares;

A mí sus eses me parecían demasiado guertes

Y me sorprendía el nombre de sus calles.

Su lengua -además de voraz-

Era difícilmente traducible

Y yo en vano buscaba equivalentes

Para la frase: " Te amo. Tengo nostalgia de tus manos"

Como ciegos tuvimos que amarnos

En códigos diferentes

Y no estaba siempre seguro de que ella me entendiera.

" Las leyes de la hospitalidad"

La nave de los locos, Cristina Perí Rossi

RUKA: gure baserria

Maputxeen etxea lastoz eta enborrez eginikoa zen; sortaldera zuzendurik zegoen, Puelmapu aldera. Forma erdi borobila zuen eta etxeko sua gelaren erdian zegoen, senideak haren inguruan jarri eta kontu kontari aritzeko.

Antzinean ruka eraikitzeko Ngen-mapu ispirituari baimena eskatu behar zioten, hark lekua erabaki zezan. Rukako jabea izango zenak hura eraikitzeko tresnak bilatu behar zituen eta komunitateko gainontzeko kideek rukaren eraikuntzan laguntzen zioten "rukatun" edo "rukan" izeneko taldekako lanean.  Lana bukatutakoan komunitateko kide guztiek herri-bazkaria egiten zuten, elkarlana eskertu eta ruka berriari ongi etorria emateko.

 

"Baserri txarrak errota urruti"

 Geure baserriak XII mendean sortu ziren eta haiek ez ziren geureak, gu baserriarenak ginen. Baserriak  izana eta abizena ematen zigun. Baserria gure jabea zen bertan bizi ginen bitartean; bizilekuz aldatuz gero, baserri berriaren izena hartuko genuen abizen. Baserria inguruaren deskripziorik zehatzena dugu, trinkoa. Irmoa.

Baserriak etxeko sua gordetzen zuen, kondairak eta hizkuntzaren gordailua zen, sinesmenen mundua eratzen zuen eta etxekoen ekonomia bermatzen zuen. Gerora gaztelatarren lege berrien inposaketaren ondorioz, administrazioak abizenen sistema osatu zuen eta abizenen mugikortasuna galdu zen. Tradizioa ez galtzearren ordea, euskaldunak hartara egokitu ziren, baserriaren sena bizirik mantentze aldera.

Egun, modernidadeak baserrien tradizioa zapuztu du eta hark gordetzen zituen tradizio ugari historia dira. Historia eta istorio, euskaldun askoren abizenen baitan gure arbasoen kosmobisioa gorderik baitago.

Gotzon Garatek argitaraturiko "Atsotizak" liburuan badira baserriari buruzko zenbait errefrau eta aipamen. Baserriak euskaldunengan zuen garrantziaren erakusgarri dira, inondik ere.

Perras Cojos

En Chile se pintan las calles

Con restos de terremoto y arena de tsunami

Las grietas son re-bautizadas en edificios post-coloniales

Que intentan guardar el alma de los caidos.

El aire se va de vacaciones al sur

En busca de verde mas verde, algo de paz y una fotografía azulada.

El Mapocho observa guacho

Todos los retazos de historia, mugre y gloria perdida

Con la que una vez fue Rey. Y reina.

Un lienzo se entrevé quejoso, avergonzado

De norte a sur; de este a oeste

Son retratos de personas, abandonos e idiosincrasia perturbada

Trazan una linea fina entre la desdicha y alguien.

Acompañantes vampiros de esta recién nacida Chile

Autoproclamada nación, libre y rica. 

Paradojas que se ahogan en el Bio-bio re-secado

Y se electrocutan bajo el sol de Atacama.

Perras huerfanas de patas, cojas de vida.

Perros vagabundos de almas perdidas.

                                                                                 ...todo ello también es Chile.

Pobladoras: las poetisas fantasma del 73

Diktadura eta eremu ez-demokratikoaren baitan herri xehea zapalduenetan zapalduena izan ohi da: emakume eta haurrak, esaterako.

En 1973 durante el periodo pinochestista surge el movimiento de las pobladoras donde se plantean las relaciones de género bajo el sistema dictatorial en el ambito privado. Se crea una vanguardia de creación artística “under”. Eran mujeres desconocidas en el ambito cultural, provenian del mundo que no vemos. Eran invisibles, no-reconocidas. Pero eran.

Eta halaxe sortu da mamuaren kontzeptua: egon badagoena, “ez” egon arren. Pobladoras izeneko mugimenduak aldizkariak sortu zituen, erralitatea, elkartasuna eta egunerokotasunaren zubi bakarra.

Emakumeek ezizenak erabiltzen zituzten idazteko, bizitzari idazten zioten, haien arte partikularraren sortzaileak ziren. Pero era arte de la calle, del populo maltratado, de la escoria que se negaba a desaparecer del mundo. Ellas lloraban, se quejaban, denunciaban. La solidaridad adquiere un matiz general, una desaparecida se convierte en “todas” las desaparecidas.

Haziz doan diskurtsoa ehunduz doaz emakumeak: hasieran beldurrez baina gerora, beldurra bazterrean utzi eta borrokarako deia egiten dute, iraultzaile. Adquieren sus boletines un doble objetivo: se convierten en un movimiento transgresor, y en una autoafirmacion identitaria. Alejadas del discurso refinado de la escritura de mujeres, ellan describen lo que se esta viviendo, con un discurso fuerte y directo. Bién es cierto que la forma de contar las pesadillas de cada día suavizan el fondo, lo enternecen, pero siempre alejadas del clásico romanticismo.

Haiek ez dute irakurlearen onespena bilatzen, ez daude unean-unean irakurri eta entzuten denarekin kezkaturik, ez doaz armonia edo osotasun horren bila. Ez dira kritikaren beldur. Hitz artean askeak dira.

Es un impulso nacido de la necesidad de contar. Retratan la mirada con la que observan el mundo, alejadas del cliché de la escriura femenina o masculina. Las teorizaciones corresponden a las intelectuales o artistas renombradas en ese momento, ellas toman el rol y lo utilizan. Y crean mitos, y rompen otros.

EDIFICAREMOS SUEÑOS

Nos enseñan palabras

Que luego nos prohiben

Okupamos espacios llevadas por la 

Necesidad de expresar, de sentirnos algo

Y alguien en el mundo.

Etxeak okupaten ditugu: denentzako leku bizigarria

Gure ametsak gauzatzeko.

Erresistentzia gure arma.

Zilegitasuna gure eskubidea

Urte askotako urratsak eraitsi dizkigute

Lagun ugariren proiektu, arnasbide eta negar malkoak.

Quiza los sueños son lo único

In-ocupable que nos queda

Allá no llega ningun cacique, ni maquina excavadora.

Pero llegamos todas nosotras con musica, niños y colores.

Kukutza gehiago etorriko dira Bilbon, Iruñean, munduan

Amets gehiago eraikiko ditugu.

Edificaremos sueños 

Que jamás nos derribaran

Porque solo quien sueña es capaz de construir algo digno, habitable.

Rongo- rongo: Rapa Nuiko poetak eta irlako hizkuntza galdua

Rongo-rongo hizkuntza sistema ideografikoa da, hau da irudiz osaturiko hizkuntza. Ezker eskuin eta ondoren eskuin ezker idatzi eta irakurtzen da. Tradizioak esaten duenaren arabera XII-XII mende artean asmaturiko hizkuntza da baina aurkitu, XIX mendean Paskua irlan aurkitu zuten  rongo-rongo hizkuntza. Marrazo haginez eginiko “arkatz” zorrotzak oinarri harturik, egurrezko tauletan margotzen zuten. Izaki antropomorfikoak ziren nagusiki, hainbat jarreratan margotuak. Bestelako uretako zein lurreko animaliak irudikatzen zituzten: izarrak, landareak, hegaztiak... Irudi geometrikoak ere baziren haien idazkietan.

Huraxe zen XVIII mendera arte irlan erabiltzen zuten hizkuntza idatzia. Tangata rongo-rongo izeneko abeslari eta idazle finek ezagutzen zuten idazkera hura eta egur edo harrizko taula batzuez lagundurik, ahozko tradizioa mantentzeko eta memoriarako tresna gisa erabiltzen zuten, besteak beste.

Tauletako inskripzioen esanahaia 1862 eta 1863 urteen artean galdu zen Perutik etorritako nagusiek taulak lantzen zituzten gizonak bahitu zituztenean; ondorioz, Rapa Nui irlatik joan behar izan zuten, esklabu. Hizkuntza irakurtzen eta sortzen zekitenak haien sorlekutik urrun eraman zituzten eta herbestean hil ziren. Haiekin batera, hizkuntzaren sekretua ere hil omen zen.

 Rongo-rongo hizkuntzaren zeinu bakoitzak hitzak, aditzak, mugimenduak eta zenbakiak dakartza: esanahi anitza duten esaldiak. Hizkuntza artea izatetik zein hurbil egon daitekeen erakusten digun historia eta istorio tristea da, heriotzera kondenaturiko enegarren hizkuntza.

BESTEAK

Irailak 11 ditu gaur, ez Estatu Batuetan soilik, baita Txilen ere. Txileko Santiagok argazki bestelakoa erakutsi du. Kaleak hustuago egon dira egunean zehar, domekak berez astero oparitu ohi digun arnasaldi garbiago horrez gain. Jendea auzoetan elkartu da, leku esanguratsuetan. Bertaratu direnek Pinocheten agintaldiak desagerrarazitako milaka lagun gogora ekarri dituzte kanta, hitz, olerki, oihu eta negar malkoen artean.

Se han escapado 38 años de las manos de muchos y muchas chilenas y aún siguen buscando no solo respuestas, también a su cuñado, vecina, marido o hija. Y es que la justicia no es del todo justa para todas. Nos han llenado la vista de información borrosa y la boca de rabia teñida de mentira con lo que ocurrió en unas torres cuyo nombre no recuerdo, disculpen. Después todo el mundo grita “justicia!” y en la esquina de la calle el pueblo torturado observa la función desangradose en el pasado, a la espera de un reconocimiento legitimo que les permita olvidar y mirar hacia adelante sin congoja.

Herriak barkatuko ez duela esan dute. Milioka biztanle bizi da Santiago erraldoian eta koadrila txikia elkartu da auzoetako batean. Oraindik ere jende askok errepidearen bestaldera begiratzea erabaki du, desagertuak, hildakoak eta torturatuak errealitatearen parte izango ez balira lez. Baina memoria historikoa berreskuratzea ezinbestekoa da barkatu ahal izateko, aurrera egin ahal izateko, dela herri moduan, dela norbanako gisa.

Estadio Nacional-ean argazki erakusketa izan da. Orain 38 urte bertan atxiloturik izan zen gizon bat mintzatu da, harmailetan bertan, jende gutxiren inguruan. Gizonak ez zuen mikrofonorik. EZ du halakorik behar izan. Bere kapitulua ekarri du kontakizun, kolpe, urradura eta gose artean. Isiltasunak bahitu du gizonaren hitzek txikituriko espazioa.

Hemos dado una vuelta a un pasado no tan lejano a recordar muertos, desaparecidas y torturados. Y la historia se me hace dolorosamente familiar, es como si solo cambiara el hemisferio. Es como si los mismos monstruos creasen las mismas historias y gente de aquí y de alli nos juntaramos a velar cada una de las victimas, siempre asesinadas por los mismos verdugos pero con distinto nombre, cualquiera sea el lugar. Pero mientras exista memoria entre las personas que estamos vivas, existiran todas ellas en nosotras.

Y estaban torturando niños, madre

Y estaban estirándoles los huesos, madre

Y poniendoles electricidad, madre,

Y hora por hora, madre

Tiempo largo, por tiempo interminablemente largo,

Madre.

Y los gritos me envolvian, madre,

Y el mundo giraba enloquecido, madre

Hasta la negrura mas negra, madre.

Y yo lloraba conmovida, madre

Y yo lloraba frenética, madre

Desesperada hasta la última fibra, madre

Y los niños gritaban cada vez mas desesperados,

Madre.

Y yo lloraba, madre, como nunca

Volveré a llorar en mi vida.

María Eugenia Bravo Calderara

Ex prisionera del camarín piscina* Estadio Nacional.

*en el camarín reclutaban a las mujeres para torturarlas, juzgarlas y posteriormente asesinarlas. Cuando llegaba la Cruz Roja a inspeccionar la zona, metían a todas las mujeres en la piscina, las cerraban la boca y tapaban la piscina con ellas dentro, para que nadie supiera de ellas.

QUETZALPAPALOTL: PINPILINPAUXAK, PINPIRINAK...MARIPOSAS

Eta, bat-batean, zinezko tximeleta zuri bat – mitxirrika, inguma, txoleta – hegan etorri eta justu goroldio hartan pausatu zen, eta Moro astoa guregana abiatu zen belazean barrena, eta hegazkin bat zeruan azaldu zen atzean estela bat uzten zuela, eta zeru hartan bertan eguzkia sartzeko zorian zegoen.

Bernardo Atxaga. Soinujolearen semea

 

Silviok kontatu zuen pinpilinpauxa bitxi batzuen istorioa. Eta nik pinpilinpauxak maite ditut, areago euskaraz aritzen natzaienean. Orain denbora luze ez dela, euskarazko hitz ederrenetakoen zerrendan irabazle atera zen. Zein zaila den niretzat euskarazko hitzik ederrena hautatzea...baina edozein kasutan,  hitzak dauzkan baliokide piloa ezagututakoan, mitxeletek erabat liluratu ninduten. Sorgin-oiloak ere badira geurean, eta mitxirrikak...

Gatozen kontakizunera. Aztekak hain geratu ziren pinpilinpauxarekin harriturik non Quetzalpapalotl edo pinpilinpauxa sakratua izena jarri baitzioten. Pinpilinpauxa hildako heroi eta gudarien irudikapena zen, baita haien etxea zeruan zeukatenena ere. Erditzerakoan hiltzen ziren emakumeen ikurra ere bazen pinpilinpauxa eder hura. Arimak pinpilinpauxa eta kolibri  bilakatzen ziren.

Beraz, Mexiko bailarako náhuatl kulturaren arabera pinpilinpauxak hildako gudarien arima ziren, odolusturiko amena. Zendutakoak lurrera itzultzen ziren koloretsu eta eder, bizirik zirautenen bizitza alaitzeko edo. Sinboloak badu oroitzapen eta maitemin kutsua, ez-lekuen hutsunea. Edo lekurik ezarena.

Mariposas

Hoy viene a ser como la cuarta vez que espero
desde que sé que no vendrás más nunca.
He vuelto a ser aquel cantar del aguacero
que hizo casi legal su abrazo en tu cintura.
Y tú apareces en mi ventana,
suave y pequeña, con alas blancas.
Yo ni respiro para que duermas
y no te vayas.

Qué maneras más curiosas
de recordar tiene uno,
qué maneras más curiosas:
hoy recuerdo mariposas
que ayer sólo fueron humo,
mariposas, mariposas
que emergieron de lo oscuro
bailarinas, silenciosas.

Tu tiempo es ahora una mariposa,
navecita blanca, delgada, nerviosa.
Siglos atrás inundaron un segundo
debajo del cielo, encima del mundo.

Así eras tú en aquellas tardes divertidas,
así eras tú de furibunda compañera.
Eras como esos días en que eres la vida
y todo lo que tocas se hace primavera.

Ay mariposa, tú eres el alma
de los guerreros que aman y cantan,
y eres el nuevo ser que se asoma por mi garganta.

Qué maneras más curiosas
de recordar tiene uno,
qué maneras más curiosas:
hoy recuerdo mariposas
que ayer sólo fueron humo,
mariposas, mariposas
que emergieron de lo oscuro
bailarinas, silenciosas.

Tu tiempo es ahora una mariposa,
navecita blanca, delgada, nerviosa.
Siglos atrás inundaron un segundo
debajo del cielo, encima del mundo.

Silvio Rodriguez

HIZKUNTZEN INTERNAZIONALIZAZIOA

 Que te hablen en tu propia lengua es como que te abracen.

Lio, cantante portuguesa

Askotan pentsatzen dut non nagoen. Eta zertan. Askotan ideien zurrunbiloan galdu egiten naiz eta ez dut ezer ulertzen. Klaseak ikasleez beterik, euskara ikasteko irrikitan. Ilusioz.

Eta neure herriaren enbaxadore txiroa sentitzen naiz orduan. Mapari begira jartzen naiz eta "neure" herri batetik bestera joateko distantzia itsasoan ito egiten zait. Urrun nago, aizu.

Besozabalik hartzen zaituzte ikasleek, goxoki berria dastatzeak sorrarazten duen zirrarak dir-dir egiten die begietan eta ni pozez betetzen nau horrek. Baina soka luzeak urradurak dakartza..

Hamar mila kilometroko distantzia zeharkatu dut neu naizenaren zatitxo bat herri honi eskaintzeko asmoz, eta era berean, galtzeko arriskuan dagoen hizkuntza hori berori ( klasean erakusten ari naizena, bai) etxean utzi dut.

Besarkada bailitzan hartzen dut ikasle bakoitzak euskaraz botatzen didan hitza...bihotza handitu egiten zait hizkuntzaren ezagutzan gehiago sakondu nahi dutela eskatzen didatenean. Elkarrekin kantatzen dugu, elkarrekin jolastu: euskaraz.

Etxera itzultzen naiz askotan, teknologia berrien abantailak, nonbait. Zer berri dagoen jakin gurean emailak eta egunkariak arakatzen ditut, besteak beste. Gure herri txikia  herri erdaldun askok inguratzen dute.

 Hiru orduko distantzia kurritzen dut Euskal Herritik erdal herri batera jotzeko. ZEnbat autonomia erkidego gehiago ditu estatu espainolak? zenbat hizkuntza ofizial daude estatuan? Pena sartu zait odolean.

Munduan gure hizkuntza ezagutarazteko ehun eta bi antzezlan, proiektu eta bidaia egiten dugu, gure hizkuntza ez dugu plazara ateratzen, munduko beste estratosferara baizik, baina bidaia txiki haietan murgildurik, auzokidea "egun on" duina esateko gauza ere ez da. Okerrena zera da: ikasteko inolako interesik erakusten ez dutela, ingelesa, alemanera edo frantsesa ikasten itsuturik ei daude.

Internazionalizazioak ez du hizkuntza gutxitua salbatuko. Munduari erakustea gauza polita da, baina errekonozimendua lortze aldera, hizkuntza txikiak nazionalizatu beharko lirateke, hau da, estatuko hizkuntza ofizial guztiak estatu espainol guztian irakatsi beharko lirateke, alegia, errespetuzko keinua ( besarkada) erakutsi parean daukagun auzokideari. Galiziara joan eta muitas graças irribarretsua oparitu; Bona nit gosetia eskaini jatetxeko langileari eta begiak zabaldu penintsulako bazter askotan egun batean hizkuntza bizirik izan zuten lekuari, haren ondarrak dastatzeko besterik ez bada ere.

Arritmiak eta barreterapia

Gauza asko ikasten ari naizela ezin uka badezaket ere, beste horrenbeste barneratzeko lanak egin beharko ditut..

Sorbalda goitik behera mindurik daukat eta atsedena hartzeko garaia dela oihukatu dit gorputzak. Ipurterre honek ez duenez geldirik egoterik, kontu ustez lasaiago batzuetara jotzeko baliatu dut neure enegarren lesioa.

ETxeko blokean badira dantza klaseak. Denetarikoak..saltsa, sabel dantza, afrikarra, cumbia....Joño, aukera ezin egokiagoa gorputza eta musikarekin jolasteko. Ja! hori uste nuen nik..

Bazkalostean pozik igo naiz hamaikagarren solairura. Pozik jo dut klasera sartzeko atea. Pittin bat urduri ere banintzen, bertan nor eta zer egongo zen pentsaturik. Hiru  emakume ziren gela barruan. Laugarrena irakaslea. ETa azkena ni neu, bost, orotara.

Gorputzaren erabateko hondamendia etorri da orduan. Gorputz atal bakoitza bere kabuz mugitu behar zen ( eta kordinatu, aizu!). Ordura arte ezagun ez nituen giharrak aurkeztu zaizkit artikulazio herdoilduen zarataz lagundurik. Okerrena nire arritmia izan da..bihotzarena ez, neurea propio. Hara, zelango plana! Gorputza erlajatu eta atsedena hartuko nuelakoan, bada, are okerrago irten naiz klasetik..lotsa aspaldi utzia nuen geltoki zahar batean..akaso horrek klasea bukatzeko duintasuna eman dit.

Emakume haien dantza-klase arrunta barre terapia bilakatu dut nik. Ezin barreari eutsi irakasleak mugimendu berria erakusten zuenean. Ispiluz inguraturik ginen eta angelu guztietatik nuen ikusgai nire gorputz traketsa. Negarguraren ordez, barre algaraka hasi naiz! neure buruari barre egin diot ia ordubetez! Okerrena izan da ikaskideak despistatzen nituela..haiek ezkerretara  egin eta ni saltoka hasi, aldaka dislokatu eta nik belauna altxatu.. nire gorputza bere kabuz hasi da mugitzen, niri jaramonik egin gabe..

Bi edo hiru aldiz lortu dut gorputza eta musika, biak irakasleak esan bezala, kordinatzea. Orduan erlajatu naiz. Hiru segunduko plazerra sentitu dut.

ATEAK ZABALIK, ESKUAK IRMO. IDEIAK PREST ETA DANBA!

 Mientras haya miseria, carceles, hambre, poder, represión..
La rabia y el descontento serán inminentes.

 Se me revolvieron los sentidos en el parque O'Higgings. La sangre se me calentó. Grité y me emocioné como una más. Ahora creo más aún, si cabe.

No es una chiquillada, no es un capricho veinteañero. Es un grito al cambio, un grito a una democracia de mentira.

Y se despertó una primavera en Chile como hacia años no lo hacía. Por fín atrás el letargo del reformismo, el miedo a responder. Ellas y ellos no temen a los fantasmas del pasado.

Esa es la clave: no tienen nada que temer, quizá porque tampoco tengan nada que perder, salvo la libertad. Que no es poco.

 

O'Higggins parkeak zentzumen guztiak asaldatu dizkit. 

Pribilegiatua, halaxe sentitzen naiz. Aita, ama, aitite, amona, iloba, alaba...hainbeste jenderen artean niretzako lekua ere egon zen, edozeinek zuen lekua landa handi hartan. Udaberria loratu da Txilen, udaberri-berria, ameslaria.

Hautsi da orain arteko borroka ildoa. Oihuak esnatu dira, ez dago atzera bueltarik.

Kexek ureztatu dute Txile izan den basamortua. Gazteak ez dira kikilduko, benetako aldaketa baten aldeko urrats sendoa eman dute. Oihartzuna Amerika Latinako herrialde askotara iritsi da. Itsasoaren bestaldera ere.

Mundua harrituta ari da iraultzari begira.  Kontuz, ez da espektakulua. Demokraziaren izenean, haiek haien leku duina aldarrikatu dute gizartean, munduan. Eta ekintzek eman.

Hezkuntza luxu izatetik haratago, herrialde baten oinarrizko tresna izan behar da. Herritarrak formatu eta baloreak transmititzen dituen akuilua. Jarrera kritikoa elikatu eta zuzena eta bidezkoa dena ondo bereizten irakasten edo erakusten duen sisteman sinisten dute. Ez da ikasleen amets deskafeinatua, ez da  gaztetasunak eragindako apeta.  Zahar eta gazte; ikasle eta irakasle, denak bat datoz.

Trinkotu dira koloreak, helburuak, usainak.  Norabide bakar batera bildu dira.

Mundu berri baten alde zioten hainbat pankartek, eta hori idatzirik paseatzeko erabateko zilegitasuna dute, hainbestekoa da eta jokoan jarri dutena.

Gose greban dauden gazteei elkartasun besarkada helarazi zieten bertan bildutako milioi inguru lagunek; oilo ipurdia, emozioa. Haserrea...egunek esanahi mingarriagoa hartzen dute, borroka egun bakoitzak, haien bizitza puxka bat lapurtzen die.

Musikak giroa areago epeltzen lagundu zuen. Musikak ez zuen kale egin. Borrokarako prest dira kantak, kantariak eta entzuleak ere. Sinboloak berziklatu dira: tinko erantzun dute Illyapuk, Sol y lluviak, Quillapayunek....

Hunkigarria. 

Hitz ederra ezta? eta haren atzean ezkutatzen diren irudiak, oihuak eta ilusioa:  ederragoak...

Octavioren haserraldia

Qué yerba, qué agua de vida ha de darnos la vida

Donde desenterrar la palabra

La proporción que rige al himno y al discurso

Al baile, a la ciudad y a la balanza?

 Octavio Paz. Himno entre ruinas

Okerreko bidetik doazkigu hitzak...okerreko momentuan esan ohi ditugu, eta lotsagorritu arte urduritu, haiek une hartarako egokiak ez zirelakoan..

Baina hitzak eta hizlariak zigorrik gabe geratzen dira; hitzak ahotik ihes egiten du eta airean hil. Hura sekula ez da ezerren errudun, hura beti aske, zigorgabe.

Octavio Pazek hitzei eta haien jabeei errieta egin die eta nik uste dut, hala eta guztiz ere, aske bizi direla biak ala biak..

Dales la vuelta,

cógelas del rabo,

azótalas,

dales azúcar en la boca a las rejegas,

ínflalas, globos, pínchalas,

sórbeles sangre y tuétanos,

sécalas,

cápalas,

písalas, gallo galante,

tuérceles el gaznate, cocinero,

desplúmalas,

destrípalas, toro,

buey, arrástralas,

hazlas, poeta,

haz que se traguen todas sus palabras.

Octavio Paz

Biolentzia. A vueltas con la moralidad

  

Cuando estoy al borde célebre de la violencia
O lleno de pecho el corazón, querría
Ayudar a reir al que sonríe
Ponerle un pajarrilo al malvado en plena nuca,
Cuidar a los enfermos enfadandolos,
Comprarle al vendedor,
Ayudarle a matar al matador - cosa terrible-
Y quisiera yo ser bueno conmigo
En todo.

Cesar Vallejo

 

Biolentzia hitzak leku erosoa hartu du gehienon bizitzetan.. biolentziaren adiera ere biderkatu egin da kasik desitxuratu arte. Okerrena da gezur bat mila aldiz entzundakoan egia dela sinestu ahal dugula. Hein batean, horixe bera gertatzen da: mugimendu batek, jarrera batek, erantzun batek... kode zehatzik ez duenean, hau da, inon ere sailkatu ezin dugunean "violento" hitza erabiltzen dugula  izenik ez zuenari ( edo beste izan bat zuenari) izena emateko. 

Eta pittin bat nekaturik hitzaren desitxuraketa prozesuarekin...zer egin eta hiztegira jo dut lotura bila. Hara non zer dakarkigun RAEk:

1. Cualidad de violento

2. Accion violenta o contra el natural modo de proceder

3. Accion de violar a una mujer ( no comment)

Hiru adiera hauek ez beste asko topatu dut egunkari eta irratsaioetan; telebista saio zein kalean. Hirugarren adierari jaramonik ere ez diot egingo oraingoan, "no comment" argigarria soilik.. Euskarak bortizkeria eta oldarkor ditu baliokide, besteak beste, eta ñabardurez beterik.

Zerrenda luzea etorri zait burura...biolentzia erantzun bat ere bada. Biolentzia manipulazioa da, eromena ere izan liteke. Biolentzia odolik gabeko kolpea izan ahal da, ametsetik ametsgaiztora doan azken atea. Legearen ostekoa ere bada biolentzia. Legearen arma-tresna, baita herriarena ere. Biolentzia poesia da, eta biolentoa idazlea. Kanta ugari dira biolentoak....eta abestien sortzaileak biolentziaren eragileak.

Konprobazio lana egin dut zerrenda osatu ondoren. Komunikabideek eta nik neuk bestelako irizpideak darabiltzagu biolentziaz mintzatzerakoan, inondik ere.

...y el buen ladrón quisíera no tener que robar..

Silvio Rodriguez 

Sobre cazos, caceroladas y solidaridad.

Herria kontrolpean dagoenean eta baldintza demokratikoak mugaturik ageri direnean, askotarikoak dira erantzunak. Kazoak eta zarata protagonistak izan dira oraingoan. Martxen erritmoa piztu egin da. Ikasleak ez daude nekaturik, ez daude bakarrik. Zarata berez entzuna izateko egiten den maniobra da, instintiboa kasik. Berbak nahikoa ez direnean, orduetako bilerek ezer onik ematen ez dutenean, hura dugu irtenbideetako bat: zarata. Iluntzeko bederatzietan kalean egon zein etxearen epelean, zarata egitera irten gara denok. 

Gainera, ematen du oihartzunak itsasoa zeharkatu duela eta Europako hainbat herrialdetara ere iritsi dela. Hala, Suedian eta Londonen kasurako,  elkartasun oihuak lagunen zamatik irten dira Txileraino.

Zein garrantzitsua den elkartasuna..herrien arteko samurtasuna dela esan dugu sarri, eta halaxe da..ondokoarengandik jasotzen duzun edozein eupada, edozein kuku, dela oihu, dela mezu dela musu....haiek guztiek zilegitasuna ematen diote borrokari. Aldarrikapenen haria ehunduz doa Txiletik mundura.  Loaldi luzea atzean geratu da, ikasleak aurrera egiteko prest daude. Eta gu, haiekin batera. Edonora.

Es una maniobra casi institiva...hacer ruido...cuando...cuando nadie te escucha..Explicas lo que necesitas, lo que te pasa, lo que sientes..todo ello es licito. Pero no te escuchan. Entonces..haces ruido. Ya sean gritos que salen desde lo mas dentro, ya sean gritos en forma de cazuelas desde la ventana de casa.

Y entonces te escuchan desde la otra punta del mundo, desde el otro lado del oceano. Y vemos entonces que no estamos solas. Y esa ternura con nombre de solidaridad resulta ser un empujon cariñoso para seguir creyendo en lo que nos hace salir a la calle cada jueves, para seguir parando clases y ocupando universidades. Basicamente, para crear un mundo en el que creemos.

Lautaro: entre la epopeya el mito y la libertad

Resulta que hubo un tal Lautaro,

       Y hombres y mujeres detras de la historia.

Resulta que hubo un nuevo reino llamado Chile..que pertenecia a la corona española

Resulta que  hubo un tal Pedro de Valdivia, fundador de Santiago..

Explorador para los ciegos; conquistador para los y las conquistadas.

Y Lautaro se convirtio en Felipe.

Felipe gazteak zaldiak eta zakurrak ezagutu zituen, guda gizonen estrategiak ikasi.

Etsaiaren etxean bizi zen, zerbitzari eta bakarti,

Santiago sortu berriari zelatan.

Nagusitutakoan ihes egin zuen

Eta Felipe Lautaro bilakatu zen

Lautaro gudaria, herriaren askapenerako gidari.

Urte odoltsuak XVI. mendekoak.

Gerokoak ere. Gaurkoak..biharkoak, zoritxarrez.

Pero..

Los mapuches no se rindieron.

Los mapuches vencieron.

Nunca se rinden.

Resulta que hubo un tal Lautaro. 

      Y hombres y mujeres detras de la historia      

                                                         

  "Ha cambiado la historia para nosotros, claro. Los "libros oficiales" dicen que son otros los que la hicieron y la siguen haciendo por nuestros pueblos. Los héroes de esta historia, en un mundo "civilizado" en el que ya no debiera haberlos, son los invasores..."

 Elicura Chihuailaf