Cuzco. Kondorrak eta Pizarro

 Algo me ha recordado que en mi tierra llueve y nieva;

Me he acordado de tí, invierno.

Algo me ha recordado esa historia de amor:

Comenzó hace años, entre amigos y carpas ( o tiendas de campaña). 

Con sacos de dormir y grillos. Con miedo a las noches. 

Es curioso, ahora soy vampiro.

Algo me ha recordado que respirar hondo reconforta y alivia el alma

Huelo a verde, ya no me ahogo.

Algo me ha recordado porqué me gusta partir.

Sueño, aprendo, vivo... A veces tambien me baja la nostalgia entre semana...

Y siempre deseo regresar a tí.

Argazkia/ foto: Martin Chambi

 Y así fui hasta mi casa, olí chimeneas, me mojé y me remojé ...puse la vieja estufa de mi vieja casa y me calenté las manos..de nuevo partí hasta este Peru escondido..casi como en casa.

Tahuantisuyoko hiri sakratua da Cuzco. Inken gotorleku izandakoa da,  K.O 1.200-1.500 urteen artean gutxi gora behera. Erreinua egungo Kolonbiako hegoaldea , Txileko erdialdea, Argentinako iparraldea  eta Boliviako Andeetako  bazter batzuetara hedatu zen, Cuzco Tahuantisuyoko  bihotza izendatu zutelarik " la tierra de las cuatro regiones" hain zuzen ere. Munduaren zilborra da Cuzco kitxua hizkuntzan.

Inkek ez zuten hizkuntza idatzirik...zaila da oso beraz, historia zehatza goitik-behera berreraikitzea.

Baina Cuzco bihotza zen, izana eta izenaren zatia bai bederen. Sacsayhuaman gotorlekua, aldiz,  burua. Cuzcoren gainean aztarnategi erraldoi hura dago, garai batean hiria defendatzen omen zuen harresi multzoa. Ilargi eta eguzkiarekin konektaturik zegoen, haien babesa ere ezinbestekotzat jotzen baitzuten inkek. Espainolek Cuzco kontrolpean zuten 1.535 urterako, baina inkak babesleku hura berreskuratzekotan izan ziren ustegabeko erasoaldi baten bidez. Espainolek, Pizarro buru zutelarik, lekua berriro  eurenganatzea lortu zuten inoizko matxinadarik odoltsuenean. Manco inkaren kide gehienak hil egin ziren. Mancok ihes egin zuen hilotzez beteriko bidexketan barrena, Ollantaytambora.

Kondorrek egunak eman zituzten oturuntza odoltsu hura dastatzen eta zoriogaizto hura Cuzcoren armarrian iltzaturik geratu zen: zortzi kondorrez inguraturik ageri da.

GAU ON?

Santiagoko uda giroari esker gabon aurreko asteak tirante eta txankletetan igaro ditut, inguruko santiagotarren estres kontsumistari ez axola. Ez ditut data haiek maite, nostalgia harrotuta ageri da zenbaitzuren bihotz eta zurrunbiloetan. Pozten naiz baina, batzuen gozagarri ere badirelako. Bejondeiela!

Cuzcon eman dut gabon gaua 3.300 metro ingurura. Cuzcon hotzak eta euriak ongi etorria eman didate..eta gabonetako apaingarriak nonahi ikusi ditut, neure harridurarako, edo.

Usainak, hezetasunak eta  batez ere, orduko tenperaturak neure lur maitera eraman naute, neure baimenik gabe eraman ere.

Urteko egunik garrantzitsuena ospatu da plazan, eta kolore guztietako gizon- emakumeak haien herrixketatik herrira jaitsi dira, belarrak, jertseak eta kristoren irudi berriak salgai. Gaua gainera erori zait ateri izan den une bakar hartan eta arkupea zeharkatu dut aterperako bidean. Saltzaile guztiak han ziren, bost-sei seme alaba eta ama ( gehienetan) haien inguruan. Gabon gaueko afaria "mahai gainean" zuten plastikozko plater eta tapauki artean. Urteko gaurik hotzena zain zuten, biharramunean nork bere herrirako bideari heltzeko. Askok egun probetxugarriaren aztarnak aurpegian tatuaturik zituzten, nekearen gainetik: irribarrea.
Nik aterpean zopa beroa hartu dut, ardotxo batek lagundurik, eta ez dut jakin zer egin: barre edo negar. Biak egin ditut, pozik.

Frida tambien era hirsuta

Sí. Como yo oye, mira tú...

Frida...gran artista, mujer. Frida, mujer en esencia, no siempre en estetica. Cuestión de contrucciones culturales, no legos de fantasía. Frida transgresora..Frida como símbolo de una sexualidad que hay que entender entre lineas.  Límite de un sexo a otro, precipio, ahogo; espejo borroso. Frida como lucha de lo se refleja y de lo que se siente. Tranpa de la ilusionista en un mundo de devoradores y estereotipos.

Y tiene pelo ( no bello, tan fino que suena) en el pecho...y también en el cuello, y barba, así es, no pelusa..barba que intenta engañar de alguna manera. La suya. Como todas.. O quizá no.  Cejas que retoca..o de-forma.

Cuerpo femenino, olor a luna...pero pelo. Pelo en territorio hegemónico masculino, pelo donde no se debiera..allá en lo naturalmente femenino. Frida se pregunta de naturalezas masculinas y femeninas pero no comprende..igual porque no existen.. Alguien se lo inventó y todas le creímos.

Frida soñando travesuras y alguna pesadilla. Frida replanteandose su sexualidad entre tormentas de verano y bajo el calor de la manta en invierno, bien cubierta, bien oculta.

Se esfuma el granizo y Frida sale a la calle. Frida con su pelo, con su masculinidad..más femenina que nunca. Frida transgresora, de nuevo. Frida revolucionaria de su propia identidad..Frida más que hombre, más que mujer. Frida ella mísma.

Y yo te quiero así. Así me quiero.

Eskubideak..egunez eguneko lasterketa

Nazioarte mailako ospakizunei traza eskasa hartu ohi diet; emakumearen nazioarteko eguna; oinarrizko eskubideen eguna; hizkuntza gutxituen eguna..

Zenbat eta halako egun gehiago egon, orduan eta bestelako hutsune gehiago dugula erakusten didate..

Eskubide ugari urratzen dira mundu osoan zehar...norbanakook dugun elikatzeko eskubidea hainbat bazterretan ez da betetzen. Ikasteko eskubidea ere ez da unibertsala, eskubide hitzak kontrakoa esaten digun arren.

Bizitzak ez du deus balio herri santu ugaritan.

Hizkuntz eskubideak gurean egunero urratzen dira..hizkuntza aske mintzatzeko oztopoak gero eta gehiago txikitzen gaitu. Baina txikitasun hartan handitasuna gordetzen dugu, bizirauteko sen hura. Eta bizirik gaude, baita ondo bizirik ere!

Euskararen nazioarteko eguna ospatu da orain aste batzuk eta barregura maltzur batek ihes egin dit. Nire eskualdeko herririk erdaldunetakoa den hartan, egunero ospatu behar dugu euskararen eguna. Eta ez gara inon irteten. Ez gara irrati, telebista eta nazioarteko klipetan ageri. Gure borroka egunez egunekoa da, lasterketa luzea.

Aitzitik, egia ere bada halako egunak egoera normalizatu batean bizi arte beharrezkoak direna; gauzak ondo egiten ez diren seinalea besterik ez dira halako egunak. Bide luzea dugula egiteke, eskubide ugari aldarrikatzeke, erabat paradoxikoa  bada ere.

Adiskide askoren pizgailua izan ahal dira halako egunak; ordura arte ezagun ez zuten informazioa jasotzeko zubi zuria. Hori ez dago gaizki.

Eskubide batzuen alde aldarrikatzea baina, beste batzuen alde egitea baino errazagoa dela iruditzen zait. Badira askoren moralean erasoka dabiltzan eskubide isilaraziak, halako egunetan  baino jendearen ahotan daudenak, haiek gogora ekarri nahi ditut nik: haurrenak, herrienak, emakumeonak..funtsean egunero era batera edo bestera aldarrikatu behar ditugunak, oihuka, keinuka.

Celebracion de la amistad

( barkatu Galeano, izenburua lapurtu dizut..)

Tengo motivos para celebrar...
Celebro un mensaje-recordatorio,
Un estoy ahí, para que no te olvides.
Celebro una llamada a deshora, preguntona. Dónde estas? Todo bién?
Celebro este valor universal que me atrevo a llamar amistad,
Un gesto, aliento. Hetereo. Pero vivo.
                                      ..Y que aqui tambien tuve la suerte de encontrar.

Gaixorik egon naiz oso, drogaturik eman ditut egun batzuk, aspaldikotz. Gorroto ditut botika kimikoak. Ez dut bestelako sendagairik eskura izan, ordea.

Bakardadea bisitan etorri eta neure ohean sartu da, 39 graduko sukarrarekin batera, ederra hirukotea!

Ondo moldatu gara pelikulan, delirium partikular hartan. Etxekoak Santiagon izan dira, Bilboko lankideak unibertsitatean lanean, nirekin; lagun koadrilla Providencia auzoan poteoan ibili da, sagardotegi imaginario batean.

Lehenbiziko esaldira itzuliko naiz. Adiskide maitagarri baten deia jaso dut.

- Non zara? zer duzu?
- Gaixorik nago ohean, ezin altxaturik.
- Hara, lasai...oraintxe kuku egiten joango natzaizu.
Kokolate tabletatxoa ekarri du etxera besarkada epel batekin batera. Ez da adiskide euskalduna, neurea, betikoa. Txilekoa da, berria, ezezaguna kasik. Kasik.
Adiskidetasun jaio berri hau ospatu beharrean naiz, etxetik urrun, herrialde arrotzean. Balore batzuk unibertsalak direla ohartu naiz, zorionez.

Todo. Y mas

Un desesperado intento de no ser olvidada es lo que me he encontrado.. Un ejercicio solidario, el ofrecer un trozo de memoria, un rostro...un abrazo, ai, que rico.. Ofrecer un cuchillo para seguir luchando, un trozo de tierra para pertenecer a algun lugar..

Ama, herria, hildakoak eta etorkizuna. Bihar eta atzo.  Hitzak, hesiak eta haziak. Lurra, ametsak eta opariak. Munduan hor nonbait egotea beharrezkoa dugunontzat...

TE OFREZCO

Te ofrezco en este canto

Un ayer que no vuelve,

Una patria sin fronteras,

Una vida, historia libre,

Una obra hecha tierra.

...

Te ofrezco rostros de silencio y asombro

De un ayer añorado

De  limpios caudales

Donde no urgían las armas que estallan,

Donde no había derrotas en medio de arsenales,

Ni tormentas fabricadas

Que dejaron nuestra sangre rociada.

...

Te ofrezco el abrazo de una madre

Vestida de negro

Que descalza, entre peñas, raíces y tierra,

Buscaba su alimento

Sin relojes que controlasen su tiempo.

Te ofrezco la tierra pura que hablaba

Mientras el sol la observaba

Quieto, triste, silente,

Al tiempo que manos cortaban,

Mujeres deshonraban

Y corazones gritaban a mi tierra ensangrentada.

Te ofrezco esta herida hecha un canto

De un ayer que no vuelve, 

Del clamor de mis voces internas, 

De una memoria ignorada

Con arrogante indiferencia.

Cecilia Nahuelquín Nahuelquín